سلامت معنوی؛ حلقه مفقوده در سیاست‌های جمعیتی کشور
نماینده ولی فقیه در دانشگاه بقیه الله گفت: برای افزایش فرزندآوری باید علاوه بر حمایت‌های مادی، به نیازهای روانی و معنوی خانواده‌ها توجه شود و سلامت معنوی میتواند این نیاز را برطرف کند.
زمانی که فرد به این درجه از بلوغ معنوی می‌رسد، ارزش محبت و همراهی را به درستی درک می‌کند و این موضوع مستقیماً به سلامت روانی و معنوی او مرتبط است. متأسفانه برخی افراد به دلیل نداشتن شناخت کافی، در روابط شخصی دچار خسران و شکست می‌شوند که علت اصلی آن فقدان سلامت معنوی و شناخت خود است.
در همین راستا خبرنگار مهر با عبدالله سلطانی شایان نماینده ولی فقیه در دانشگاه بقیه الله گفتگویی داشته است.
سلامت معنوی در حیطه فرزندآوری چه نقشی دارد؟
سلطانی شایان: در شرایط کنونی جامعه که دغدغه افزایش فرزندآوری مطرح است، سلامت معنوی میتواند نقش بسیار مؤثری ایفا کند. اگر بخواهیم نرخ فرزندآوری را افزایش دهیم، باید محیط مناسبی برای رشد و تربیت فرزندان فراهم کنیم. به عنوان نمونه، مادرانی که فرزند دارند باید اطمینان یابند که امکانات مهدکودک‌های بهداشتی و استاندارد وجود دارد تا افرادی که هنوز فرزند ندارند، با خیال راحت به فکر فرزندآوری باشند. علاوه بر این، باید در زندگی مشترک و ازدواج نیز ثبات روانی و اجتماعی فراهم شود تا ازدواج‌ها به جای افزایش مشکلات، به حل مسائل فردی و خانوادگی کمک کنند.
از جمله مسائل مهمی که میتواند سلامت معنوی و فرایند فرزندآوری را تسهیل کند، حمایت‌های اجتماعی از زنان شاغل است. اعطای مرخصی‌های تشویقی و امکانات کاری مناسب به مادران شاغل، از جمله راهکارهای عملی در این زمینه است. در واقع، برای موفقیت در سیاست‌های جمعیتی باید به نیازهای روانی و معنوی افراد توجه ویژه داشت و در کنار حمایت‌های مادی، به رشد معنوی و خودشناسی افراد نیز پرداخته شود.
موانعی که در مسیر فرزندآوری ایجاد می‌شوند چه دلایلی دارد؟
سلطانی شایان: فطرت انسانی به گونه‌ای است که زن نیاز طبیعی به مادری و مرد به پدری دارد و این ویژگی‌ها باید در فضای مناسب حمایت و پرورش یابند. موانع و مشکلاتی که در مسیر فرزندآوری و زندگی مشترک ایجاد می‌شوند، اغلب ناشی از مداخلات اجتماعی و فرهنگی است که باید با تدابیر مناسب برطرف شود.
سلامت معنوی همچنین موجب آرامش روانی فرد و ارتباط مستحکم او با خداوند می‌شود. باور به وجود نیرویی بالاتر و قوانین الهی که ازدواج و خانواده را پشتیبانی می‌کند، میتواند مقاومت در برابر آسیب‌های اجتماعی مانند سقط جنین را افزایش دهد. این باورها، زیربنای مقابله با چالش‌های اجتماعی و ترویج ارزش‌های خانواده محور هستند.
در نهایت، ارتقای سلامت معنوی به افراد کمک می‌کند تا با درک درست خود و ارتباط معنادار با خداوند، به رشد شخصیتی و خانوادگی برسند. این روند نه تنها کیفیت زندگی فردی را بهبود می‌بخشد، بلکه به ثبات و توسعه جامعه نیز کمک می‌کند. بنابراین لازم است برنامه‌ریزی‌های فرهنگی و اجتماعی بر پایه تقویت سلامت معنوی و حمایت از خانواده‌ها انجام شود تا شاهد افزایش فرزندآوری و رشد پایدار جمعیت باشیم.
سقط جنین بر سلامت معنوی و روانی چه تأثیراتی می‌گذارد؟
سلطانی شایان: سقط جنین یکی از پدیده‌های پرچالش اجتماعی و اخلاقی است که نه‌تنها سلامت جسمی زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه تأثیرات عمیق‌تری بر سلامت معنوی و روانی مادران و در نهایت، بر سلامت جامعه دارد. طبق مشاهدات میدانی و گزارش‌های روان‌شناسان و مشاوران خانواده، زنانی که اقدام به سقط جنین می‌کنند، حتی در مراحل اولیه بارداری، دچار نوعی گسست درونی، احساس گناه، ازدست‌دادن هویت مادری و در بسیاری از موارد، افسردگی شدید یا تمایلات خودکشی می‌شوند.
از همان هفته‌های ابتدایی بارداری، احساس مادری در زنان شکل می‌گیرد؛ حتی اگر جنین در مراحل ابتدایی رشد باشد. این حس، یک گرایش طبیعی و فطری در وجود زنان است. بنابراین، هنگامی که یک زن به دلایل مختلف مجبور به سقط می‌شود، در واقع بخشی از حیثیت انسانی و جایگاه مادری خود را از دست می‌دهد. این آسیب روحی عمیق، در ضمیر ناخودآگاه اغلب زنان باقی می‌ماند و سلامت روانی آنان را در درازمدت تهدید می‌کند.
از نظر سلامت معنوی، سقط جنین فاصله‌ای جدی میان فرد و باورهای دینی او ایجاد می‌کند. وقتی مادری که باید منشأ آرامش و حیات برای فرزند خود باشد، به هر دلیلی دست به حذف آن حیات می‌زند، یک تعارض معنوی در وجود او شکل می‌گیرد. این تعارض، چه از منظر دینی و چه از منظر انسانی، قابل انکار نیست و نیاز به مراقبت‌های قبل و بعد از بارداری، مشاوره و حمایت روانی و معنوی تخصصی دارد.
ضرورت ورود نهادهای فرهنگی و دینی به موضوع سقط جنین چیست؟
سلطانی شایان: در بسیاری از موارد، سقط جنین نه به دلیل انتخاب آگاهانه، بلکه در نتیجه فشارهای فرهنگی، اجتماعی یا خانوادگی رخ می‌دهد. به‌عنوان مثال، بارداری در دوران عقد -که شرعاً مجاز است- در برخی خانواده‌ها موجب نگرانی و فشار می‌شود و والدین به‌جای حمایت، به دنبال راهی برای «پنهان کردن» این واقعه می‌گردند؛ که نهایتاً منجر به تصمیم اشتباه سقط می‌شود.
در این شرایط، نبود امنیت روانی، سلامت معنوی کافی و همراهی خانواده‌ها، موجب می‌شود که تصمیمات نادرستی گرفته شود. در صورتی که اگر فضای فرهنگی به‌گونه‌ای مدیریت شود که ازدواج شرعی و فرزندآوری در هر مرحله‌ای از زندگی مشترک پذیرفته و حتی تشویق شود، بسیاری از آسیب‌ها کاهش پیدا می‌کند.
نگاه دین اسلام به سقط جنین چیست؟
سلطانی شایان: از نگاه دینی فرزند نعمتی از سوی خداوند است. بنابراین، باور به رزاقیت خدا، پذیرش مشیت الهی، و اعتماد به اینکه رزق و آرامش فرزند با اوست، میتواند به زنان و مردان کمک کند تا تصمیمات خود را نه از سر ترس، بلکه بر اساس ایمان و اعتماد بگیرند. سلامت معنوی به انسان کمک می‌کند تا در بحران‌ها به آرامش درونی برسد و از مسیر ایمان، به تصمیمات درست‌تری برسد.
همچنین، رشد سلامت معنوی موجب تقویت اعتماد به نفس، ارتقا عزت نفس و توانایی پذیرش مسئولیت‌های جدید مانند والدگری می‌شود. زنی که سلامت معنوی قوی‌تری دارد، بهتر میتواند نقش مادری را بپذیرد، با تغییرات روحی و جسمی خود کنار بیاید و با آرامش بیشتری به استقبال فرزند برود.
چگونه به زنان باردار باید کمک کرد؟
سلطانی شایان: حمایت از زنان باردار تنها محدود به جنبه‌های پزشکی نیست، لازم است نهادهای حاکمیتی، فرهنگی و مذهبی با همگرایی، فضایی امن برای زنان و خانواده‌ها فراهم کنند. ایجاد مراکز مشاوره پیش از بارداری، حمایت قانونی و فرهنگی از بارداری در دوران عقد، و تسهیل روند ازدواج و فرزندآوری میتواند بخشی از این راه‌حل‌ها باشد.
همچنین، آمار بالای سقط جنین حتی در میان خانواده‌هایی که در چارچوب شرعی ازدواج کرده‌اند، نشان می‌دهد که ضعف در آموزش، فرهنگ‌سازی و سیاست‌گذاری وجود دارد. این خلأ فرهنگی و اجتماعی باید به‌سرعت جبران شود تا از افزایش آسیب‌های روحی، معنوی و اجتماعی جلوگیری شود.
سقط جنین پدیده‌ای نیست که تنها بدن مادر را تحت تأثیر قرار دهد، تبعات آن بر روح، روان، هویت، و حتی ارتباط مادر با خداوند، بسیار گسترده‌تر و عمیق‌تر است؛ بنابراین باید به‌جای نادیده‌گرفتن یا ساده‌سازی این موضوع، با دیدی علمی، دینی و انسانی به آن پرداخت. سلامت معنوی، سلامت روان و حمایت اجتماعی، سه ضلع اصلی در پیشگیری از سقط‌های غیرضروری و تأمین سلامت خانواده و جامعه هستند و بدون شک فرهنگ‌سازی هدفمند، آموزش‌های پیش از ازدواج، و حمایت‌های مادی و معنوی می‌توانند زمینه‌ساز جامعه‌ای سالم‌تر، معنوی‌تر و با جمعیتی پایدارتر باشند.
