مدیریت پسماندی تهران همپای شهرهای بزرگ

همشهری آنلاین- حامد فوقانی: احتمالا شما هم فیلم منتشر شده از یک مخزن زباله زیرزمینی پیشرفته در منطقه ۱۷ تهران را دیده‌اید. اگر هم نه که می‌توانید این فیلم که بسیار وایرال شده و کاملا واقعی است و توسط هوش مصنوعی تولید نشده را اینجا مشاهده کنید. این رویکرد نوین که در حال حاضر در قلب شهرهای بزرگ اروپا، آمریکا و آسیا به یک استاندارد تبدیل شده، نه تنها چهره شهر را پاکیزه‌تر می‌کند، بلکه ضربه‌ای کاری بر پیکر معضلات اجتماعی و اقتصادی ناشی از پسماند می‌زند.

اما ماجرا چیست و چرا تهران همپای شهرهای توسعه‌یافته جهان برای مدیریت پسماند به چنین شیوه‌ای روی آورده است؟

مزایای چندوجهی: از پاکیزگی تا امنیت اقتصادی
نصب مخازن زیرزمینی در تهران و دیگر شهرهای ایران، علاوه بر جنبه زیبایی‌شناختی و ارتقاء بهداشت محیط، منافع مهم دیگری را نیز به همراه دارد که دو مورد از آن‌ها اهمیت ویژه‌ای در فضای شهری ایران پیدا می‌کند:

1. بهبود پاکیزگی و بهداشت عمومی: قرار گرفتن بخش عمده زباله در عمق زمین، به طور مؤثری از انتشار بوی نامطبوع، سرریز شدن زباله، و تجمع حیوانات موذی (مانند موش) جلوگیری می‌کند. همچنین، نفوذ شیرابه‌های خطرناک به سطح خیابان‌ها و آلودگی‌های بصری کاملاً برطرف می‌شود. همانطور که تجربه لیورپول نشان داده، اجرای این طرح به کاهش ۸۰ درصدی مشکلات مربوط به کیسه‌های زباله و کاهش ۵۰ درصدی حیوانات موذی منجر شده است.
2. کاهش چشمگیر “دزدی پسماند” (زباله‌گردی): یکی از چالش‌های بزرگ مدیریت پسماند در ایران و بسیاری از کشورهای در حال توسعه، دسترسی آسان و غیربهداشتی افرادی موسوم به “زباله‌گرد” به محتویات مخازن سطحی است. این امر نه تنها یک معضل اجتماعی و بهداشتی است، بلکه با برهم زدن تفکیک در مبدأ، به اقتصاد بازیافت کشور آسیب می‌زند. مخازن زیرزمینی، به دلیل ساختار بسته و محفوظ خود که دسترسی به بخش ذخیره‌سازی را تنها از طریق دستگاه‌های مکانیزه تخلیه امکان‌پذیر می‌سازد، عملاً دسترسی غیرمجاز به پسماندهای خشک و باارزش را ناممکن می‌کنند. این ویژگی، تفکیک زباله از مبدأ را تقویت کرده و منافع اقتصادی بازیافت را به جای افراد سودجو، به سازمان‌های مدیریت شهری باز می‌گرداند و از یک آسیب اجتماعی و اقتصادی بزرگ جلوگیری می‌کند.

انتقال هم در زیرزمین
سیستم‌های زیرزمینی و نیمه‌زیرزمینی جمع‌آوری پسماند که پیشینه آنها به دهه ۷۰ میلادی بازمی‌گردد، امروزه با ادغام با فناوری‌های هوشمند، به یک راهکار چندمنظوره تبدیل شده‌اند. در حالی که نمونه‌های سنتی این مخازن صرفاً به دلیل ظرفیت بالا و زیبایی بصری مورد توجه بودند، نسل جدید این سیستم‌ها مجهز به سنسورهای هوشمند (IoT) هستند.
• سطل‌های هوشمند خورشیدی: در شهرهایی مانند لیورپول (انگلستان)، آمستردام (هلند) و ملبورن (استرالیا)، سطل‌های زباله با انرژی خورشیدی کار می‌کنند و با استفاده از فناوری متراکم‌سازی، ظرفیت خود را تا ۷۰۰ درصد افزایش می‌دهند. این سنسورها، اطلاعات مربوط به میزان پر شدن مخزن را به صورت بلادرنگ (Real-Time) به مرکز مدیریت پسماند ارسال می‌کنند.
• شبکه‌های پنوماتیک (لوله کشی زیرزمینی): در نمونه‌های پیشرفته‌تر مانند مالمو (سوئد) و برخی مناطق سنگاپور، پسماندها پس از قرارگیری در ایستگاه‌های ورودی، از طریق شبکه‌ای از لوله‌های زیرزمینی و با استفاده از فشار هوا به صورت خودکار و بهداشتی به ایستگاه‌های مرکزی بازیافت منتقل می‌شوند. این سیستم‌ها تفکیک پسماندهای تر و خشک را در مبدأ تسهیل می‌کنند. البته به کارگیری این شیوه برای بسیاری از شهرهای بزرگ مثل تهران با چالش های بسیاری به دلیل وجود تاسیسات زیرزمین و جغرافیای شهری همراه است و فعلا شدنی نیست.