چرا ۱۶ آذر روز دانشجو است؟

شانزدهم آذر در ایران را روز دانشجو نام‌گذاری کرده‌اند؛ روزی که سه دانشجوی دانشگاه تهران در اعتراض به دخالت‌های سیاسی خارجی و محدودیت آزادی‌ها جان خود را از دست دادند. از آن زمان، این روز یادآور شجاعت دانشجویان و نمادی از اعتراض و مقاومت باقی مانده است.

۱۶ آذر به عنوان یک رویداد تاریخی در سال ۱۳۳۲ شناخته می‌شود که در آن سه دانشجوی دانشگاه تهران به نام‌های مصطفی بزرگ‌نیا، احمد قندچی و آذر شریعت‌رضوی در جریان اعتراضات به دخالت‌ سیاسی خارجی‌ها و بازگشت روابط ایران و بریتانیا کشته شدند. این رویداد در دانشکده فنی دانشگاه تهران و پس از کودتای ۲۸ مرداد رخ داد، زمانی که فضای سیاسی کشور سرشار از اعتراض و مخالفت با سرکوب آزادی‌ها بود.

در آن دوران، دولت پس از کودتا به رهبری محمدرضا شاه پهلوی و حمایت آمریکا و بریتانیا، اقدام به از سرگیری روابط دیپلماتیک با بریتانیا کرد که این اقدام مورد انتقاد گسترده دانشجویان قرار گرفت. در روز ۱۶ آذر، زمانی که ریچارد نیکسون، معاون رئیس‌جمهور وقت آمریکا، به ایران آمد، دانشجویان در اعتراض به سیاست‌های دولت و دخالت‌های خارجی، تجمع اعتراضی برگزار کردند. این اعتراضات با ورود نیروهای امنیتی به دانشگاه همراه بوده و منجر به کشته شدن این سه دانشجو شد.

از آن زمان، ۱۶ آذر به نمادی از مقاومت دانشجویان در برابر استبداد و استعمار تبدیل و به‌عنوان روز دانشجو گرامی داشته می‌شود.

تاریخچه روز دانشجو

در تاریخ ۱۴ آذر ماه ۱۳۳۲ اعلام شد که روابط ایران و بریتانیا که در زمان نخست‌وزیری دکتر مصدق قطع شده بود، دوباره برقرار خواهد شد و قرار است چند روز پس از آن، دنیس رایت، دیپلمات انگلیسی، به ایران سفر کند. از همان روز کم کم اعتراضات مردمی به خصوص دانشجویان شروع شد.

در آن زمان دانشگاه تهران مرکز فعالیت‌های سیاسی و اعتراضی در بین سایر دانشگاه‌ها بود و در ابتدا نیز دانشجویان دانشکده‌های پزشکی، داروسازی، حقوق و علوم دست به اعتراض زدند. اما صبح روز ۱۶ آذر، دانشجویان هنگام ورود به دانشگاه، به وضعیت غیرعادی اطراف دانشگاه و حضور سربازان پی بردند که این امر وقوع حادثه‌ای را پیش‌بینی می‌کرد.

در همین حین، دانشجویان فعال سیاسی شروع به سخنرانی کرده و در ادامه تمام فضای دانشگاه به آشوب کشیده شد. رئیس دانشگاه با دیدن وضعیت موجود، تصمیم به اعلام تعطیلی دانشگاه در آن روز را گرفت اما ظاهراً دیگر کار از کار گذشته بود…

پس از گستردگی اعتراضات، نیروهای نظامی وارد دانشگاه شده و چند تن از دانشجویان را دستگیر کردند. اما دانشجویان به جای آن که با دستگیری دوستان خود احساس ترس و وحشت کنند، به اعتراضات خود شدت بخشیدند. رفته رفته سربازان و نیروهای مسلح دانشگاه را محاصره و صدها دانشجو را بازداشت کردند تا اینکه فرمان آتش صادر شد…

در این بین سه دانشجو کشته و تعداد زیادی زخمی شدند. در نهایت ریچارد نیکسون در فردای آن روز یعنی در آذرماه به ایران آمد و در رشته حقوق، موفق به کسب دکترای افتخاری شد. پس از این وقایع، یکی از مراکز اجتماع مخالفان حکومت پهلوی که در خارج از ایران واقع شده بود، ۱۶ آذر را به یاد ۳ دانشجوی از دست رفته و تمام دانشجویان معترض و دستگیر شده، به عنوان روز دانشجو نامگذاری کرد.