تیشه اشتباهات بر پیکر یادگارهای ساسانی ضربه زد

اطلاعات نوشت: آثار تاریخی کشورمان که مجموعه‌ای از غنی‌ترین و جذاب‌ترین این آثار در جهان است، سال‌هاست که به دلیل بی‌توجهی‌ها، شرایط خوبی ندارد و به این ترتیب، تاریخ ایران‌زمین در سایه جست‌وجوی‌های بی‌پایان حفاران و مرمت‌های بی‌کیفیت، خسارت می‌بینند.

درباره‌ اوضاع اسفبار حفاظت از محوطه‌های باستانی و میراث کهن و تاریخی کشور، سخن بسیار گفته شده است، اما این میراث ارزشمند همچنان در برابر آسیب‌های جدی و جبران‌ناپذیری قرار دارد و روزی نیست که در گوشه و کنار کشور، شاهد مرگ و تخریب یک اثر تاریخی نباشیم.یکی از این آفات، مرمت های غیرکارشناسی است. 

مرمت‌های غیرکارشناسی آثار تاریخی

یک کنشگر و پژوهشگر میراث فرهنگی درباره مرمت‌های بی‌کیفیت و غیرتخصصی آثار تاریخی می‌گوید: مرمت‌های غیراصولی و دخل و تصرف‌های غیرکارشناسی و بیش از اندازه، ساختار آرامگاه جاماسب در شهرستان «خَفر» استان فارس را دگرگون کرده و به یادگار ساسانیان آسیب‌های برگشت‌ناپذیری وارد شده است.

سیاوش آریا با اشاره به مرمت‌های غیر اصولی که در سال‌های اخیر شدت گرفته است، می‌افزاید: سال هاست که مرمت‌ یادمان‌های تاریخی و فرهنگی که باید مرهَمی بر زخم‌های پیکره آنها باشد، بلای جانِ یادگارهای ارزشمند گذشتگان ما شده و به چالشی بزرگ در حفظ میراث فرهنگی بدل شده است. 

کارشناسان میراث فرهنگی و مرمتگران با تجربه هم بارها در گفتگو با رسانه‌ها به قراردادهای پیمانکاری در مرمت‌ و شیوه‌های اجرا اعتراض کرده‌اند و خواستار بازنگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در روش کار آنها شده‌اند.

کارشناسان مرمت و میراث فرهنگی همچنین به گزینش‌های پیمانکاران مرمت که بر پایه روابط انجام می‌شود تا تجربه و ضابطه‌ها، اعتراض دارند. آنها می‌گویند بیشتر پیمانکارانی که برای مرمت آثار و بناهای تاریخی گزینش می‌شوند، مهندسان عمران یا مرمت‌گران کم‌تجربه هستند و کارنامه قابل‌قبولی ندارند.

وی ادامه می‌دهد: طی چند سال گذشته از تعداد زیادی یادمان‌های تاریخی و فرهنگی کشور دیدن کرده‌ام که بر بسیاری از آنها، زخم مرمت‌های غیراصولی دیده می‌شود که از جمله آنها، می‌توان به مرمت غیراصولی دست سرباز هخامنشی در میراث جهانی پارسه (تخت جمشید)، چهارتاقی ساسانی «رُستاق» داراب، دژ ساسانی پوسکان کازرون، چهارتاقی صحرای پوشنج داراب و آرامگاه سعدی شیرازی بزرگ مرد ادب ایرانی در استان فارس اشاره کرد.

مرمت غیراصولی آرامگاه جاماسب

این کنشگر میراث فرهنگی با اشاره به مورد دیگری از مرمت‌های غیر اصولی آثار باستانی می‌گوید: این مرمت‌ها و دخل و تصرف‌های بیش از اندازه و بی‌جا و غیرکارشناسی در آرامگاه «جاماسب»، وزیر گشتاسپ و همسر پوروچیستا (جوان‌ترین دختر زرتشت) در شهرستان «خَفر» هم مشهود است؛ به نحوی که این کار آسیب‌های برگشت‌ناپذیری به‌جا گذاشته و ساختار و کالبد اثر را دگرگون کرده و به باور کارشناسان مرمت، اثری تازه آفریده است که هیچگونه همخوانی و همگونی با یادمان تاریخی اصلی و ریخت پیشین اثر و حتی روش‌های مرمت و حفاظتی ندارد.

آریا تاکید می‌کند: مرمت‌های غیراصولی در آرامگاه جاماسب، نه تنها بی‌توجهی به همه منشورهای بین‌المللی حفاظت و مرمت آثار تاریخی است، بلکه همه آن منشورهای حفاظت و مرمت و ضابطه و روش‌های مرمتی را نیز به ریشخند گرفته و صدای اعتراض کارشناسان میراث فرهنگی را در آورده است.

استفاده از سنگ‌گورها برای بازسازی

سیامک علی‌زاده، دکترای حفاظت و مرمت آثار تاریخی و استاد دانشگاه هم با ابراز نگرانی از اوضاع مرمت آرامگاه جاماسب، می‌گوید: مایه افسوس است که دخالت‌های بی‌جا و دخل و تصرف‌های زیانبار سبب شده که دیگر هیچگاه نتوان کاربری اصلی و تاریخی این آرامگاه را بررسی و روشن کرد.علی‌زاده این نقد را وارد کرد که براساس کدام دلایل فنی و مبانی نظری، قطعات مربوط به سنگ‌گورهای دوران اسلامی در گورستان پایین دست اثر را که گاه نبشته‌ یا کتیبه‌های ارزشمندی دارند به عنوان مصالح برای مرمت دیواره بنا به‌کار گرفته‌اند؟

وی تصریح کرد: این لغزش و سرپیچی و دخالت شدید و آشکار جابه‌جایی و انتقال سنگ‌گورها که ویژگی‌های هنری، دینی و تاریخی در مکان خود دارند، تخلفی آشکار است. همچنین سنگ‌گورهای تاریخی را روی یک اثر متفاوت برای مرمت به کار برده‌اند، که به هیچ‌وجه قابل دفاع و توجیه نیست.