خمس و زکات چه تفاوت هایی دارند و هرکدام چجوری محاسبه می شود؟

خمس و زکات دو ستون اصلی اقتصاد در فرهنگ اسلامی هستند که به عنوان یک تکلیف معنوی برای پاکسازی اموال و تقویت پیوندهای انسانی وضع شده اند. همراه ما باشید تا اطلاعات کاملی درباره این فرایض بدست بیارید.

این فرایض نه یک بارِ مالی، بلکه مسیری برای رسیدن به عدالت، رفع فقر و تقویت بنیان های جامعه هستند. با وجود هدف مشترک، این دو حقِ شرعی در جزئیات، موارد تعلق و نحوه تخصیص، تفاوت های لطیفی با هم دارند. در این نوشته، فرایند ادای این حقوق و تمایز آن ها را بررسی می کنیم.

۱. خمس چیست و شامل چه دارایی هایی می شود؟

خمس در لغت به معنای «یک پنجم» است و به عنوان یک مشارکت مالیِ ارجمند بر مازاد درآمد سالانه و برخی دارایی های خاص تعلق می گیرد. این حق در حقیقت سهمی است که برای شکوفایی جامعه ی اسلامی و حمایت از نیازمندانِ خاندان رسالت در نظر گرفته شده است.

موارد هفت گانه تعلق خمس:

• سودِ کسب و کار: اگر فردی پس از تامین هزینه های زندگی در پایان سال، مبلغی را ذخیره کرده باشد، یک پنجم آن را به عنوان این فریضه ی الهی تقدیم می کند.
• ذخایر زیرزمینی و معادن: استخراج منابعی مانند طلا، نقره و نفت.
• گنج های یافت شده: اموالی که صاحب مشخصی ندارند.
• پاکی اموال: زمانی که مال حلال با مال غیرحلال درآمیخته شده و مقدار دقیق آن مشخص نیست، پرداخت خمس باعث حلال شدن تمام آن دارایی در فرایند زندگی می شود.

۲. زکات؛ شکرانه ی نعمات طبیعت

زکات به معنای نمو، رشد و پاکیزگی است. این فریضه ی الهی عمدتاً بر اموالی وضع می شود که با سخاوت طبیعت و دخالت مستقیم پروردگار به دست می آیند. از این رو، زکات بر محصولاتی که تولید آن ها به تلاش فیزیکی سنگینِ انسان وابسته است (مانند برنج)، واجب نشده و بیشتر شامل محصولاتی است که طبیعت در فرایند رشد آن ها نقش کلیدی دارد.

موارد نه گانه وجوب زکات:

• برکت های زمین: گندم، جو، خرما و کشمش.
• دام های سودمند: شتر، گاو و گوسفند.
• دارایی های نقدی: طلا و نقره ی سکه دار.

۳. تفاوت در موارد مصرف و نگاه جامعه شناختی

تفاوت اساسی این دو در «قلمروی اثرگذاری» آن هاست. زکات به عنوان یک احسانِ عمومی، غالباً برای درمان زخم های فوری جامعه مانند سیر کردن گرسنگان، آزادی بدهکاران و کمک به در راه ماندگان صرف می شود. اما خمس، یک پشتوانه ی کلان برای حفظ عزت جامعه و پیشبرد اهداف عالی دینی است. خمس به سودِ خالص تعلق می گیرد، در حالی که زکات مستقیماً با اصل دارایی های تولیدی در ارتباط است.

جدول مقایسه ی ویژگی های خمس و زکات

برکات فردی و اجتماعی این فرایض

در نگاه پیشوایان دینی، زکات به مثابه ی «سپر بلای اموال» توصیف شده است. پرداخت این حقوق، نه تنها روح انسان را از وابستگی های مادی رها می کند، بلکه برکت و رویش را به زندگی بازمی گرداند. اهمیت زکات در کلام وحی به گونه ای است که پیوند فرد با پروردگار (نماز) با پیوند او با نیازمندان (زکات) گره خورده است. انجام این تکالیف در فرایند زندگی، جامعه را به سوی تعادل و آرامش هدایت می کند.