روایت استاد و شاگرد در «مکتب تشیع»
اگرچه کتاب «مکتب تشیع به روایت علامه جوادی آملی» در امتداد کتاب «شیعه در اسلام» علامه طباطبایی است ولی روایت جوادی آملی، اثری جامعتر و متناسب با نیاز عصر کنونی است.
به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، کتاب «مکتب تشیع به روایت علامه جوادی آملی» به قلم آیت الله عبدالله جوادی آملی زیر نظر پژوهشگاه علوم وحیانی معارج و به همت مرکز چاپ اسرا در ۵۴۴ صفحه و در هزار نسخه به چاپ رسیده است.
بنابر روایت ایرنا، علامه در این کتاب علاوه بر این که نگاهی جامع به شیعه داشته، مباحثی همچون توسل، شفاعت، جایگاه اخلاق در منظومه دین، نسبت دین و سیاست، حکومت در اسلام و سهم مردم در حکومت اسلامی را تبیین کرده است.
قسمتهایی از کتاب به شرح زیر است:
معنای شیعه
شیعه در لغت به معنای پیرو و در اصطلاح به همه پیروان امام علی(ع) گفته میشود. شیعه در درون خود به فرقههای متعدد قسمت میشود و از این جهت آرای فراوانی هم در مآثر(آثار برجسته) کلامی به ایشان انتصاب یافته است. شیخ مفید برای تفکیک فرقه ناجیه از میان سایر فرقههایی که شیعه نامیده میشوند، کتابی موسوم به اوائل المقالات را نگاشت. ایشان در این کتاب به تفاوت شیعه و معتزله و نیز تفاوت عدلیه شیعه و عدلیه معتزله، آنگاه به تفکیک مذهب امامیه از سایر فرقههای شیعه پرداخت و در این مهم آرای فرقههای دیگر را هم بیان کرد. (صفحه ۹۵)
حضرت علی(ع) و امامان معصوم(ع) نه تنها مرجعیت سیاسی، بلکه در همه بخشهای دین، هم از اعتقادات، اخلاق، احکام و همه معارف و آموزههای دین، مرجعیت علمی دارندو این مرجعیت به دلیل روایات متواتر رسول اکرم(ص) است. از این رو مکتب تشیع، پدیدهای نیست که بعد از عصر رسالت پیامبر اکرم(ص) واقع شده باشد. بلکه بر اساس تاریخ مسلم عصر رسالت و آموزههای اهل بیت(ع)، همان اسلام خالص و استمرار آن است. دیدگاه شیعه که برگرفته از اهل بیت(ع) است، تنها روایت معتبر از اسلام است و شیعیان، پیرو عترت پیامبر (ثقل اصغر) و تابع آشنایان به وحی و سخنگویان الهی اند و بر اساس حدیث معروف ثقلین، قرآن و عترت، جدایی ناپذیرند. (صفحه ۱۰۴)
نگاهی به پیشینه شیعه
سیدکمالالدین عمادی رئیس پژوهشگاه علوم وحیانی معارج در پیشگفتار کتاب نوشت: پیشینه تشیع همان پیشینه اسلام است. از میان صحابه، گروهی که به ولایت خاندان وحی(ع) و به ویژه امیر مومنان(ع) باور داشته و نسبت به آنان ابراز محبت میکردند، همان راه اسلام ناب محمدی را ادامه دادند. پیامبر اکرم(ص) که به پیروی مردم از امیر مومنان(ع) اهتمام داشت، پیوسته فضیلت پیروان و شیعیان علی(ع) را یادآور میشد تا رشته ایمانشان محکم شود و سرانجام در واقعه غدیر خم در جمع عظیم مسلمانانی که از مراسم حج تمتع در هجدهم ذیالحجه سال دهم هجری باز میگشتند، به امر الهی، امیر مومنان(ع) را به عنوان امام و جانشین خود معرفی کرد و دستور داد «همه حاضران، این پیام را به دیگران ابلاغ کنند.»
بر این اساس، هر پژوهشگری که به نصوص متواتر عصر رسالت رجوع کند، مییابد که صحت عقیده شیعه بر جانشینی امیر مومنان(ع) و سایر امامان معصوم(ع) از بدیهیات تاریخ اسلام است و مکتب تشیع که بر اساس سفارشات مکرر پیامبر اکرم(ص) به ویژه حدیث شریف و متواتر فریقین که فرمود «انی تارک فیکم الثقلین ما ان تمسّکتم بهما لن تضلوا کتاب الله و عترتی اهل بیتی و انهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض، در زمان خود آن حضرت شکل گرفت، جدای از اسلام اصیل نیست. بلکه همان اسلام راستین و استمرار آن است؛ لیکن به علل سیاسی و جریان منع حدیث و ممنوعیت انتشار روایات شریف نبوی(ص) به مدت یک قرن، مسلمانان بسیاری از این حقیقت محروم شدند و راه دیگری در پیش گرفتند. (۲۳ و ۲۴)
کتابی برای معرفی اسلام شیعی در امتداد کتاب علامه طباطبایی
عمادی همچنین نوشت: از دیرباز، دانشمندان بزرگ شیعه با کوشش وصف ناپذیر خود درباره معرفی مکتب اهل بیت(ع) و فرهنگ تشیع سعی بلیغ داشتند آثار گرانبهایی به جامعه بشری عرضه کردند. از مهمترین آنها در سده اخیر کتاب ارزشمند شیعه در اسلام، تالیف دانشمند بزرگ شیعه حضرت علامه طباطبایی است. با توجه به گذشت نیم قرن از تالیف این کتاب و پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران به رهبری مرجع شیعی و تشکیل حکومت اسلامی و مواجهه با شبیخون فرهنگی ضد تشیع، لازم بود اثری جامعتر و متناسب با نیاز عصر کنونی تولید شود. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با درک صحیح از ضرورت چنین تالیفی در سال ۱۴۰۱ از حضرت آیت الله جوادی آملی دامت برکاته نگارش کتابی را جهت معرفی اسلام شیعی درخواست کرد. (صفحه۲۹)
رئیس پژوهشگاه علوم وحیانی معارج با تاکید بر این که کتاب مکتب تشیع به روایت علامه جوادی آملی در امتداد کتاب شیعه در اسلام است، به مقایسه این دو کتاب پرداخت و نوشت: کتاب شیعه در اسلام، تاریخ تطور شیعه از آغاز تا قرن چهاردهم را مورد بحث قرار داده و به انشعابات شیعه و امتیاز شیعه دوازده امامی با شیعه زیدیه و اسماعیلیه میپردازد؛ لیکن در کتاب حاضر سیر تاریخی شیعه و انشعابات آن مورد توجه قرار نگرفت. زیرا علامه جوادی آملی این رسالت را بر عهده محققان رشته تاریخ میداند.
وی افزود: کتاب حاضر با کتاب شیعه در اسلام مطالب مشترکی دارد ولی آنها در این کتاب بسیار گستردهتر بیان شدهاند. همچنین رویکرد عقلی نسبت به رویکرد نقلی در مباحث اعتقادیِ کتاب شیعه در اسلام بیشتر است اما در این کتاب، در کنار رویکرد عقلی، رویکرد نقلی، خصوصاً رویکرد قرآنی بیشتر است. در حقیقت کتاب حاضر از دو صبغه عقلی و قرآنی بیشتر برخوردار است.
عمادی ادامه داد: چهارمین امتیاز به اعتقاد عمادی عبارت است از این که «کتاب شیعه در اسلام، نخستین موضوع پس از مطالب تاریخی را “تفکر مذهبی” قرار داده است ولی کتاب حاضر پس از مقدمه که درباره معرفی شیعه است، راههای شناخت را مطرح کرده و نخستین راه شناخت را تجربه و حس بیان کرده است؛ موضوعی که در کتاب شیعه در اسلام طرح نشده است.
وی اضافه کرد: در کتاب حاضر، چند فصل مستقل به حقوق و تکالیف، اخلاق و حکمرانی اختصاص یافته است که با توجه به اقتضائات زمان، به ویژه با عنایت به انقلاب اسلامی و تشکیل حکومت مردمی بر پایه مبانی شیعه و نظریه ولایت فقیه، حکمرانی، موضوعی ضروری به شمار میرود. این موضوع مورد توجه حضرت علامه بوده است…. از این رو، کتاب حاضر افزون بر تبیین مطالب اعتقادی و پاسخگویی به شبهات اعتقادی، به برخی از مطالب معرفتی مورد نیاز جامعه، به ویژه حکمرانی نیز پرداخته است. (۳۰ و ۳۱)
تمایز شیعهشناسی با اثبات اصل امامت
آیت الله عبدالله جوادی آملی نیز با اشاره به تمایز مبحث شیعهشناسی از مباحث اثبات اصل امامت اهل بیت(ع) در مقدمه کتاب نوشت: شیعه شناسی غیر از اثبات اصل امامت و طرح مساله دامنهدار کلامی آن است که پس از جریان نبوت، صحنه باز و وسیع را به خود اختصاص داده است. طرح قبول و نکول(رد) گروهها و نقل و نقد ادله طرفین و تحقیق نهایی و اثبات حق مسلم جریان امامت اهل بیت وحی و عصمت(ع)، خارج از رسالت این کتاب و بیرون از وظیفه مقدمه آن است. نبوت، امامت، اعجاز و مانند آنها که در الهیات ویژه مطرحاند، از سنخ علوم مصطلح بشری نیستند؛ یعنی نه از سنخ علوم دارجه (شناخته شده و متداول) و غریبه حوزه و دانشگاه و سایر مراکز علمیاند؛ نه از قبیل علوم غریبه و غیردارجه، مانند سحر و جادو هستند. زیرا همه علوم یاد شده موضوع، مساله، مبادی، روش فراگیری و عملی دارند که پس از مدتی درس و بحث داشتن به آنها دسترسی پیدا میشود. (صفحه۳۵)
این مفسر قرآن در مقدمه کتاب به مسائلی همچون تفاوت مبنایی و عمیق شیعه با اهل سنت درباره امامت، تبیین دقیق اتصاف شیعه به دو وصف امامیه و عدلیه، عقل گرایی شیعه، تبیین جایگاه اهل بیت(ع) و لزوم پرهیز از غلو و افراط و تفریط، تبعیت سیره عقلا از رهاوردهای انبیای پیشین، نبوغ و فخر علمی و اعتقادی شیعه در دستیابی به اصول و معارف امامتمحور و همچنین رسالت شیعه در جهل زدایی، جهالتروبی و جاهلیتزدایی پرداخته است.
از معرفی مذهب شیعه تا حکمرانی
این کتاب در ۶ فصل تنظیم شده که فصل یکم به معرفی اسلام و مذهب شیعه اختصاص دارد و خواننده ضمن این که با برخی از ویژگی های اسلام آشنا می شود، به مطالعه مطالبی همچون تعریف شیعه، کاربرد واژه شیعه در سخنان رسول اکرم(ص) و پیوند شیعه با اسلام می پردازد. در فصل دوم، راه های شناخت، معرفی شده و خواننده، هم با کلیات شناخت آشنا می شود و هم واژه های حس و تجربه، عقل، کشف و شهود، وحی، سنت و نقل و همچنین نسبت شناخت ها با یکدیگر را فرامی گیرد.
فصل سوم به جهان بینی و اعتقادات اختصاص دارد و شامل مباحث جهان بینی، خداشناسی، نبوت و رسالت، امامت و معاد است. فصل چهارم شامل موضوع حقوق و تکالیف است و نکاتی درباب مفهوم حق و تکلیف، نسبت حق و تکلیف، منابع حقوق و تکالیف، مبانی حقوق و تکالیف و همچنین گستره حقوق و تکالیف ذکر شده است.
علامه در فصل پنجم به موضوع اخلاق پرداخته و در چند نوشتار به مباحث معنا و ماهیت اخلاق، جایگاه اخلاق در منظومه دین، نظام اخلاقی اسلام، مبانی اخلاق، موانع اخلاق و مراحل سیر سالکان الی الله اشاره کرده است. فصل ششم نیز به موضوع حکمرانی اختصاص دارد و علامه ضمن بررسی موضوع هایی همچون نسبت دین و سیاست، حکومت در اسلام به ویژگی ها و شرایط حکومت مطلوب و شرایط و ویژگی های حاکم اسلامی پرداخته و سهم مردم در حکومت اسلامی را تشریح کرده است.
