روز جهانی کوهستان ۲۰۲۵؛ اهمیت یخچالهای کوهستانی
یخچالها و برفچالهای کوهستانی سببساز پیوستگی جریان آب در رودخانهها هستند. اگر ذخیرهی برف و یخ کوهها نباشد، بیشتر رودخانههای دائمی وضعیت فصلی مییابند، فراوانی سیلابهای مخرب بیشتر میشود، فرسایش خاک افزایش مییابد، و به این ترتیب کشاورزی و پایداریِ عاملهای زیست دستخوش آسیبهای جدی میشود.
با کم شدن پوشش سفید برف و یخ، زمین گرمای بیشتری دریافت میکند و اثر تجمعی گرما مقدار باز هم بیشتری از پوششهای یخی زمین را نابود میکند. کوهستانهای ایران، نهتنها در مقایسه با چهل یا پنجاه سال پیش، بلکه حتی در مقایسه با حدود ده سال پیش هم در دورههای کوتاهتری برف و یخ بر خود میبینند. کشور ما، با قرار داشتن بر روی کمربند بیابانیِ زمین، بیشترین آسیب را از تغییر اقلیم میبیند و از اینرو مجموعهای از «اقدامهای پیشگیرانه» مانند کاهش تولید و مصرف نفت و گاز، جلوگیری از تخریب جنگلها و مراتع، کاهش استفاده از خودروهای شخصی، کاستن از دامپروری؛ و همچنین «اقدامهای سازگاری» مانند جایگزین کردن شیوههای معیشتی کمآببر بهجای کشاورزی پرمصرف، و توانمندسازی جامعه برای رویارویی با گرما و خشکی لازم است تا بتوان روند نابودی یخچالها و برفچالها را کند کرد و با پیامدهای کوچک شدن آنها سازگار شد.
از سال ۲۰۰۲ سازمان ملل یازدهم دسامبر (۲۰ آذر) را روز جهانی کوهستان نامیده تا به این وسیله توجه دولتها و مردم به اهمیت محیطهای کوهستانی در تأمین آب و معیشت و حفظ تنوع زیستی جلب گردد. هر سال نیز سازمان کشاورزی و خواربار ملل متحد (FAO) یک موضوع یا شعار برای این روز طرح میکند تا در طول سال در آن زمینه بحث و پژوهش صورت گیرد. سازمان ملل شعار روز جهانی کوهستان ۲۰۲۵ را «یخچالهای کوهستانی اهمیت دارند» قرار داده است.
موضوع کاهش عمق و سطح یخچالها و برفچالهای ایران، و کوتاه شدن طولِ زمانی که برف بر کوهها دیده میشود، از سوی مدیران بخش آب کشور نادیده گرفته شده و تقریباً هیچ کاری برای مقابله با این روند و سازگاری با شرایطِ پیشآمده انجام نشده است. برعکس، طرحهایی مانند سدسازی و انتقال آب برپایهی آورد (دبی) چندین دهه پیشِ رودخانهها که متناسب با بارش و ماندگاری برفهای آن زمانها بوده اجرا شده یا در دست اجرا است.
حال آن که رودخانهها دیگر آن آورد سالانه و پیوستگیِ جریان را ندارند و دستکاری در وضع طبیعی آنها خطر آسیب دیدن زیستبومهای انسانی و طبیعیِ وابسته را بسی بیشتر کرده است. همچنین گرمتر شدن زمین که در ایران بسیار بیشتر از میانگین جهانی هم هست، تبخیر را بهشدت افزایش داده که این امر، جمع کردن آب در مخزن سدها و سپردن آن سطح گسترده به تیغ آفتاب را بهکلی غیرمنطقی ساخته است. اما محافل ساختوسازگرا که ثروت زیادی از کشور را با اجرای طرحهای سدسازی و انتقال آب به یغما میبرند و بسیاریشان برای اقامت نهایی خود یا فرزندانشان، خارج از کشور را ترجیح میدهند، همچنان در پیش بردن این طرحها فعالاند.
با گذشت بیش از پنج دهه که مدیریت منابع آب، از جمله یخچالها، به وزارت نیرو سپرده شده و با توجه به وضع بسیار وخیم این منابع، تردیدی نیست که این وزارتخانه شایستگی ادارهی آب را ندارد و باید طرحی نو اندیشیده و اجرا شود.
*کنشگر محیط زیست
۴۷۴۷
