روز نخبه، روز سازندگان فردا
به گزارش خبرگزاری ایمنا، مفهوم «نخبگی» در قرن بیستویکم دچار تحولی بنیادین شده است؛ تحولی که دیگر بهصرف بر پایه استعدادهای فردی یا موفقیتهای محدود علمی بنا نمیشود، در گذشته معیار نخبگی بیشتر هوش، توانایی ذهنی یا دستاوردهای فردی بود، اما امروز این تعریف بسیار گستردهتر، چندلایهتر و اجتماعیتر شده است. نخبگی در عصر حاضر به معنای برخورداری از مجموعهای از دانش تخصصی، مهارتهای میانرشتهای، خلاقیت، نوآوری و توانایی اثرگذاری مثبت در جامعه است.
در جهانی که با تغییرات شتابان فناوری، بحرانهای جهانی و پیچیدگیهای اجتماعی همراه است، نخبه کسی است که نهتنها در یک حوزه علمی یا فنی برجسته باشد، بلکه قدرت حل مسائل چندبعدی و توانایی ارائه راهکارهای پایدار را داشته باشد، چنین فردی میتواند در حوزههای مختلف از سلامت و محیطزیست گرفته تا اقتصاد و فناوری تأثیرگذار باشد و با استفاده از منابع محدود، دستاوردهایی ماندگار و نوآورانه خلق کند.
ویژگی بارز نخبگان امروز چندبعدی بودن است. دیگر بهصرف مدرک دانشگاهی یا تخصص در یک رشته نمیتواند معیار کامل نخبگی باشد، فرد نخبه باید علاوه بر دانش تخصصی، توانایی کار تیمی، مهارتهای ارتباطی و اجتماعی و همچنین قابلیت درک فرهنگها و رشتههای گوناگون را داشته باشد. او باید پلی میان حوزههای مختلف دانش و فرهنگ ایجاد کند و با همافزایی، مسیر تازهای برای حل مسائل باز کند، این توانایی موجب میشود نخبگان امروز نهتنها
گلی: رسانهها امروز نقشی فراتر از اطلاعرسانی صرف دارند؛ آنها کارگردان افکار عمومیاند و میتوانند جریانساز و آیندهساز باشند. از همین رو، من از اصحاب رسانه میخواهم که در کنار ما بایستند و همراه بنیاد ملی نخبگان، صدای نخبگان کشور باشند. رسانهها میتوانند توانمندیها، دستاوردها و حتی دغدغههای نخبگان را به جامعه معرفی کنند و با بازتاب این صدا، زمینه تعامل و همافزایی بیشتری را فراهم آورند.
یکی از مأموریتهای مهم رسانهها، شکلدادن به نوعی «مطالبهگری دوطرفه» است؛ به این معنا که هم نخبگان بتوانند خواستهها و نیازهای خود را از جامعه و مدیران مطرح کنند، و هم جامعه انتظارات خود را از نخبگان بیان کند. این تعامل دوسویه باعث میشود نخبهبودن از یک عنوان شخصی فراتر رود و به یک مسئولیت اجتماعی تبدیل شود.
من معتقدم رسانهها و مطبوعات، بهویژه نسل جوان فعال در این عرصه، خود بخشی از نخبگان جامعه به شمار میآیند. قلم، دوربین و صدای آنها ابزارهایی است که میتواند امید بیافریند، آگاهی ایجاد کند و مسیر حرکت کشور را هموار سازد. به همین دلیل از همه اصحاب رسانه میخواهم که سفیران بنیاد ملی نخبگان باشند؛ سفیرانی که با روایت درست، با نقد منصفانه و با انتشار دستاوردها، ما را در انجام رسالت اصلیمان که خدمت به این قشر ارزشمند و اثرگذار است، یاری دهند.
در آزمایشگاهها و دانشگاهها، بلکه در عرصههای اجتماعی، سیاستگذاری و کارآفرینی نیز نقش کلیدی ایفا کنند.
ورود فناوریهای نوین، بهویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات، تعریف نخبگی را بیش از پیش متحول کرده است، نخبه امروز باید توانایی استفاده از ابزارهایی چون هوش مصنوعی، کلاندادهها و فناوریهای دیجیتال را داشته باشد تا بتواند راهکارهایی نوین برای چالشهای پیچیده ارائه کند. بهعنوان مثال، پزشکی که با بهرهگیری از تحلیل دادههای عظیم روند بیماریها را پیشبینی میکند یا مهندسی که با کمک هوش مصنوعی سازههای پایدار طراحی میکند، نمونهای از نخبگی عصر حاضر است. بنابراین، نخبگی دیگر صرفاً یک استعداد ذهنی یا توانایی فردی نیست، بلکه ترکیبی از مهارتها و بهرهگیری هوشمندانه از فناوریهای روز است.
در کنار تخصص و تواناییهای فناورانه، تعهد اجتماعی و اخلاقی نیز بخش جدانشدنی تعریف نخبگی در قرن بیستویکم است. نخبگان امروز نمیتوانند تنها به دنبال موفقیت فردی یا اعتبار علمی باشند، بلکه باید مسئولیت اجتماعی خویش را بپذیرند و برای ارتقای کیفیت زندگی جامعه و حفاظت از محیط زیست تلاش کنند. یک نخبه واقعی کسی است که در کنار نوآوری و دستاوردهای علمی، به آثار اجتماعی و اخلاقی کار خود نیز بیندیشد، در این چارچوب نخبگی به معنای قدرت ایجاد تغییر مثبت و الهامبخشی برای دیگران است.
نقش نظامهای آموزشی و اجتماعی در پرورش نخبگان
پرورش نخبگان قرن ۲۱ تنها به توانایی فردی وابسته نیست، بلکه بهشدت متأثر از نظامهای آموزشی، فرهنگی و اجتماعی است. آموزشهای سنتی که بر حفظیات و یادگیری نظری تمرکز داشتند، جای خود را به آموزشهای پروژهمحور، تجربی و مبتنی بر حل مسئله دادهاند، دانشگاهها، مدارس و مراکز علمی امروز باید بستری فراهم کنند که خلاقیت، پژوهش و تجربه عملی تقویت شود. از سوی دیگر، حمایت از کارآفرینی، سرمایهگذاری در پژوهش و ایجاد فضای نوآوری در جامعه، پیششرطهای رشد نخبگان به شمار میروند. خانواده و جامعه نیز باید ارزشهایی همچون پرسشگری، نوآوری و مسئولیتپذیری را تشویق کنند تا بستر پرورش نخبگان فراهم شود.
نخبگان و چالشهای جهانی
دنیای امروز با بحرانهایی نظیر تغییرات اقلیمی، کمبود منابع، نابرابریهای اجتماعی و تحولات فناورانه سریع روبهرو است. نخبه کسی است که بتواند در برابر این چالشها راهکارهایی عملی، پایدار و خلاقانه ارائه کند، او باید توانایی استفاده بهینه از منابع محدود و شبکهسازی میان افراد و نهادها را داشته باشد. نخبگان با نگاه چندبعدی خود میتوانند بهعنوان نیروی محرکهای برای توسعه پایدار عمل کنند و کشورها را در مسیر پیشرفت هدایت کنند.
در این میان، «روز نخبه» بهعنوان یک رویداد نمادین جایگاه ویژهای دارد. این روز نهتنها فرصتی برای قدردانی از تلاشها و دستاوردهای نخبگان است، بلکه بستری برای بازاندیشی در سیاستها و برنامههای پرورش استعدادهای برتر نیز فراهم میکند. گرامیداشت این روز میتواند به ارتقای جایگاه نخبگان در جامعه، تقویت روحیه همکاری و ایجاد انگیزه برای نسل جوان کمک کند، در واقع روز نخبه یادآور این حقیقت است که نخبگی بهصرف یک ویژگی فردی نیست، بلکه سرمایهای ملی و اجتماعی است که باید مورد حمایت قرار گیرد.
با توجه به اهمیت نقش نخبگان در تحولات علمی، اجتماعی و اقتصادی، اکنون به گفتوگو با ساره گلی، رئیس بنیاد نخبگان اصفهان میپردازیم، ساره گلی با سالها تجربه در حوزه توسعه استعدادهای برتر و مدیریت برنامههای علمی، یکی از چهرههای شاخص در شناسایی و حمایت از نخبگان کشور است. او در این گفتوگو دیدگاههای خود را درباره مفهوم نوین نخبگی، چالشها، فرصتها و اهمیت «روز نخبه» با ما در میان میگذارد و توضیح میدهد چگونه نخبگان امروز میتوانند با مهارتهای میانرشتهای، خلاقیت، تعهد اجتماعی و بهرهگیری از فناوریهای نوین، مسیر توسعه پایدار و الهامبخشی برای نسلهای آینده را هموار کنند.
ایمنا: ابتدا از شما میخواهیم درباره فلسفه وجودی بنیاد ملی نخبگان و جایگاه آن در استان اصفهان توضیح دهید.
گلی: بنیاد ملی نخبگان یک نهاد صرفاً اداری یا دولتی نیست، بلکه ماهیتی مردمی دارد و با اتکا به ظرفیتهای گسترده جامعه شکل گرفته است. برخلاف تصور رایج که نخبه را تنها در قالب یک پژوهشگر دانشگاهی یا فردی با مدارک عالی تحصیلی میبیند، امروز نگاه ما به مفهوم «نخبه» دچار تحول اساسی شده است. در تعریف نوین، نخبه تنها کسی نیست که در آزمایشگاه یا مراکز علمی مرزهای دانش را گسترش میدهد؛ بلکه ما او را «فرد اثرگذار» میدانیم.
اثرگذاری میتواند در حوزههای گوناگون بروز کند: یک استاد دانشگاه که با پژوهش خود به حل مسئلهای ملی کمک میکند، یک کارآفرین که با خلاقیت و نوآوریاش فرصتهای شغلی جدید میآفریند، یک هنرمند یا پیشکسوت فرهنگی که با آثار خود هویت و روح جامعه را غنا میبخشد، یا حتی یک جوان مهارتمحور که با تخصص فنی و ابتکار عملش زندگی گروهی از مردم را متحول میسازد.
به همین دلیل، بنیاد ملی نخبگان مأموریت خود را نه تنها در حمایت از پژوهشگران، بلکه در شناسایی، توانمندسازی و پشتیبانی از تمامی این افراد اثرگذار تعریف میکند؛ کسانی که هر یک در عرصهای خاص میتوانند نقشی کلیدی در پیشرفت کشور و ارتقای سرمایه اجتماعی ایفا کنند. امروز نخبهبودن بیش از هر چیز به «مسئولیتپذیری» و «نقشآفرینی مؤثر» وابسته است.
ایمنا: این تعریف گسترده چه پیامدی برای فعالیتهای بنیاد دارد؟
گلی: وقتی نخبه را نه صرفاً یک پژوهشگر دانشگاهی، بلکه «فرد اثرگذار» بدانیم، طیف بسیار وسیعی از جامعه را دربرمیگیرد. از استاد دانشگاهی که در مرزهای دانش حرکت میکند، تا یک استادکار هنری که با هنر دست و تجربهاش میراث فرهنگی را زنده نگه میدارد، یا حتی یک کارآفرین محلی که با همت و نوآوری خود زمینه اشتغال جوانان منطقه را فراهم میآورد. این نگاه جامع به ما یادآوری میکند که مسئولیت بنیاد ملی نخبگان تنها محدود به یک قشر خاص نیست؛ بلکه ما وظیفه داریم این سرمایههای انسانی ارزشمند را شناسایی کنیم، مسیر رشد و تعالی آنها را هموار سازیم و آنان را در جایگاه اثرگذاریشان قرار دهیم.
البته باید اذعان داشت که شناسایی نخبگان غیر دانشگاهی به مراتب دشوارتر است. در حوزه علمی، شاخصهایی همچون مقالات، ثبت اختراعات یا جوایز معتبر تا حد زیادی معیار سنجش هستند، اما در حوزههای فرهنگی، اجتماعی یا مهارتی، اثرگذاری بیشتر در زندگی روزمره مردم و در تحولات محلی و ملی نمایان میشود. به همین دلیل، شناسایی این گروه از نخبگان نیازمند همافزایی میان دستگاهها و نهادهای مختلف است؛ از وزارتخانهها و انجمنهای صنفی گرفته تا سازمانهای مردمنهاد و حتی شوراهای محلی، تنها در سایه چنین همکاری گستردهای است که میتوان عدالت را در شناسایی و حمایت از نخبگان برقرار ساخت و اطمینان یافت که هیچ فرد اثرگذاری (فارغ از مدرک، موقعیت جغرافیایی یا حوزه فعالیت) از قلم نمیافتد، در حقیقت، نخبهپروری واقعی زمانی محقق میشود که جامعه در همه لایههای خود احساس کند دیده میشود و میتواند با استعداد و توان خود نقشی در ارتقای کشور ایفا کند.
ایمنا: در سال گذشته چه اقداماتی برای تحقق این نگاه انجام دادید؟
گلی: سال گذشته در کنار فعالیتهای علمی و پژوهشی، نگاه ما تنها معطوف به دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی نبود، بلکه توجه ویژهای به حوزه هنر و مهارت نیز داشتیم، استان اصفهان بهعنوان یکی از قطبهای اصلی فرهنگ و تمدن ایران، مملو از استادکاران هنری و مهارتی است که شاید هیچگاه پایشان به محیطهای دانشگاهی باز نشده باشد، اما اثرگذاری آنها بر جامعه و حتی بر هویت ملی ما، به هیچ وجه کمتر از یک پژوهشگر برجسته علمی نیست.
برای همین، در مراسم تکریم نخبگان، علاوه بر پژوهشگران و دانشآموختگان ممتاز، از هنرمندان و استادکاران برجسته نیز تجلیل کردیم. این اقدام نه یک حرکت نمادین، بلکه پیامی روشن و راهبردی در دل خود داشت، بنیاد ملی نخبگان نهادی متعلق به همه افراد اثرگذار است؛ خواه در فضای علمی و دانشگاهی نقشآفرینی کنند، خواه در عرصههای فرهنگی، هنری و مهارتی.
با این نگاه، ما میخواهیم مرزهای تعریف نخبه را از محدودیتهای کلاسیک خارج کنیم و آن را به تعریفی فراگیرتر و عادلانهتر برسانیم؛ تعریفی که همه کسانی را که در پیشبرد جامعه، حفظ میراث فرهنگی، توسعه مهارتها یا ارتقای کیفیت زندگی مردم سهم دارند، در بر گیرد. بنیاد ملی نخبگان زمانی رسالت خود را بهدرستی انجام داده است که هر فرد اثرگذار در هر سطح و حوزهای احساس کند دیده میشود، ارزش دارد و میتواند بر بستر حمایتی مناسب، ظرفیتهای خود را شکوفا کند.
ایمنا: به نظر شما مهمترین نیاز امروز نخبگان چیست؟
گلی: مهمترین مطالبه نخبگان، فراهم شدن بستر اثرگذاری است. نخبگان تنها به دنبال دریافت امتیاز یا مزایا نیستند، بلکه میخواهند صدای خود را در جامعه بشنوند و نتیجه تلاشها، دانش و تجربهشان را در فرآیند تصمیمسازی و تصمیمگیری ببینند. آنها زمانی احساس ارزشمندی میکنند که بدانند اندیشه و خلاقیتشان، نه در انزوا، بلکه در متن تحولات کشور مورد توجه قرار گرفته است.
وقتی یک نخبه در کنار مدیران و سیاستگذاران قرار میگیرد و میتواند در طراحی یک راهبرد کلان، یا حتی در حل یک مسئله اجتماعی ملموس نقش ایفا کند، نوعی احساس «مفید بودن» در او شکل میگیرد. این احساس، صرفاً یک رضایت فردی نیست، بلکه همان چیزی است که ما آن را «اغنای وجودی» مینامیم؛ یعنی اطمینان از اینکه استعداد و توان انسان در خدمت جامعه قرار گرفته و اثرگذار بوده است.
چنین اغنایی، نیرویی شگرف در درون نخبگان ایجاد میکند؛ نیرویی که آنها را برای ادامه مسیر، دوچندان پرانگیزه میسازد. در حقیقت، انگیزه پایدار نخبگان نه از طریق حمایتهای مادی صرف، بلکه از طریق فراهم کردن امکان مشارکت واقعی و اثرگذاری ملموس در سرنوشت جامعه شکل میگیرد. اگر این فرصت فراهم شود، نخبگان خود را نه بهعنوان «تماشاگر»، بلکه بهعنوان «کنشگر فعال» در مسیر توسعه کشور خواهند دید.
ایمنا: شما بارها بر نقش امید در زندگی جوانان تأکید کردهاید. چرا این موضوع را کلیدی میدانید؟
گلی: جوان ۲۰ ساله حق دارد امیدوار باشد. امید، سرمایهای است که آینده یک نسل و حتی مسیر یک ملت را میسازد. هر کسی که به هر طریقی این امید را از جوان بگیرد، در واقع موتور محرک جوانی را از کار انداخته و شور و انرژی آفرینشگر او را خاموش کرده است. ما وظیفه داریم امیدآفرینی کنیم؛ اما نه با شعارها و وعدههای شیرین و زودگذر، بلکه با اقداماتی واقعی، قابل لمس و قابل اتکا.
به همین دلیل در بنیاد ملی نخبگان تلاش کردهایم که هر سخنی که گفته میشود، پشتوانهای اجرایی داشته باشد. ما باور داریم که اعتماد جوانان تنها زمانی جلب میشود که بین گفتهها و عملها فاصلهای نباشد. نمونه روشن آن طرحهایی است که شش ماه پیش آغاز شدند و امروز به مرحله اجرا رسیدهاند؛ اکنون حتی وارد فاز جدیدی شدهایم. این یعنی «امید واقعی»، امیدی که بر پایه تجربه عینی و نتیجه ملموس شکل میگیرد، نه بر اساس هیجانهای گذرا که بهسرعت رنگ میبازند.
جوانی که ببیند اندیشه و تلاشش در قالب یک پروژه، یک تغییر اجتماعی یا یک دستاورد فرهنگی و علمی به نتیجه رسیده است، نه تنها امیدوار میماند، بلکه با انگیزهای چند برابر به میدان میآید. این همان چرخه مثبت امید، تلاش و اثرگذاری است که ما باید برای نسل جوان کشور بسازیم.
ایمنا: نقش خانوادهها در این مسیر چیست؟
گلی: خانوادهها نقش بیبدیلی در شکلگیری امید و انگیزه در نسل جوان دارند. آنها باید پیشرفتها، موفقیتها و تلاشهای صورتگرفته در عرصههای مختلف را رصد کنند و این دستاوردها را برای فرزندان و جوانان بازگو کنند، وقتی جوانان ببینند که خانوادههایشان نه تنها از این مسیر آگاه هستند، بلکه آن را ارزشمند میدانند و به آن افتخار میکنند، احساس میکنند که تلاششان دیده میشود و حمایت میشوند. این احساس دیدهشدن، بزرگترین موتور محرک برای ادامه مسیر است.
خانوادهها میتوانند بهمعنای واقعی کلمه «سفیران امید» باشند؛ سفیرانی که با روایت درست از تحولات مثبت، جوانان را به آینده امیدوار میسازند، در شرایطی که گاهی اخبار و فضای پیرامون، بیش از اندازه بر مشکلات و کاستیها متمرکز میشود، نقش خانواده در انتقال روایتهای امیدبخش دوچندان اهمیت دارد.
وقتی یک پدر یا مادر برای فرزندش از موفقیتهای علمی، پیشرفتهای فناورانه، یا حتی نمونههای عینی از جوانانی که توانستهاند در مسیر خود اثرگذار باشند سخن میگوید، در واقع بذر امید و انگیزه را در دل او میکارد. این روایتهای خانوادگی میتواند نسلی را پرورش دهد که به آینده ایمان دارد، مسئولیتپذیر است و خود را توانمند برای ساختن فردای بهتر میبیند
ایمنا: رسانهها چه نقشی در این فرایند دارند؟
گلی: رسانهها امروز نقشی فراتر از اطلاعرسانی صرف دارند؛ آنها کارگردان افکار عمومیاند و میتوانند جریانساز و آیندهساز باشند. از همین رو، من از اصحاب رسانه میخواهم که در کنار ما بایستند و همراه بنیاد ملی نخبگان، صدای نخبگان کشور باشند. رسانهها میتوانند توانمندیها، دستاوردها و حتی دغدغههای نخبگان را به جامعه معرفی کنند و با بازتاب این صدا، زمینه تعامل و همافزایی بیشتری را فراهم آورند.
یکی از مأموریتهای مهم رسانهها، شکلدادن به نوعی «مطالبهگری دوطرفه» است؛ به این معنا که هم نخبگان بتوانند خواستهها و نیازهای خود را از جامعه و مدیران مطرح کنند، و هم جامعه انتظارات خود را از نخبگان بیان کند، این تعامل دوسویه موجب میشود نخبهبودن از یک عنوان شخصی فراتر رود و به یک مسئولیت اجتماعی تبدیل شود، من معتقدم رسانهها و مطبوعات، بهویژه نسل جوان فعال در این عرصه، خود بخشی از نخبگان جامعه به شمار میآیند. قلم، دوربین و صدای آنها ابزارهایی است که میتواند امید بیافریند، آگاهی ایجاد کند و مسیر حرکت کشور را هموار سازد، به همین دلیل از همه اصحاب رسانه میخواهم که سفیران بنیاد ملی نخبگان باشند؛ سفیرانی که با روایت درست، با نقد منصفانه و با انتشار دستاوردها، ما را در انجام رسالت اصلیمان که خدمت به این قشر ارزشمند و اثرگذار است، یاری دهند.
ایمنا: اگر بخواهید یک جمعبندی از مأموریت بنیاد ارائه دهید، چه میگویید؟
گلی: بنیاد ملی نخبگان یک بنیاد مردمی است؛ نهادی که در کنار دانشگاهیان، پژوهشگران، هنرمندان، کارآفرینان و همه افراد اثرگذار جامعه ایستاده است. رسالت اصلی ما امیدآفرینی، شناسایی و هدایت نخبگان و فراهمکردن بستری برای اثرگذاری آنان است، باور ما این است که با همافزایی و همکاری مسئولان، خانوادهها، جوانان و رسانهها میتوان آیندهای روشنتر برای استان اصفهان و ایران عزیز رقم زد، نگاه بنیاد به مقوله نخبگی، نگاهی جامع و مردمی است. نخبه در تعریف امروز، تنها به پژوهشگر دانشگاهی یا دارنده مدرک تحصیلی عالی محدود نمیشود؛ بلکه هر فرد اثرگذاری که بتواند در جامعه نقشآفرین باشد، از دید ما نخبه است. این اثرگذاری میتواند در عرصه علمی و پژوهشی باشد، یا در حوزه هنر، مهارت، کارآفرینی، فرهنگ و حتی فعالیتهای اجتماعی؛ بنیاد نخبگان استان اصفهان تلاش دارد با شناسایی این افراد ارزشمند، ایجاد بسترهای واقعی برای اثرگذاری و تقویت امید اجتماعی، مسیر توسعه علمی، فرهنگی و اجتماعی استان را هموار کند، ما بر این باوریم که نخبگان سرمایههای راهبردی جامعهاند و اگر فرصت نقشآفرینی بیابند، میتوانند ایران را در همه عرصهها به قلههای بالاتری برسانند.
منبع | ایمنا
