سقوط رتبه ۳۷ دانشگاه ایرانی در لایدن ۲۰۲۵

بررسی تازه‌ترین نتایج رتبه‌بندی لایدن ۲۰۲۵ نشان می‌دهد وضعیت دانشگاه‌های ایرانی در شاخص‌های علمی به‌ویژه «مرجعیت علمی» با افت قابل‌توجه همراه بوده است. اگرچه تعداد دانشگاه‌های حاضر ایران در این رده‌بندی افزایش یافته، اما روند کیفی حکایت از سقوط رتبه ۳۷ دانشگاه و صعود تنها ۸ دانشگاه دارد. در مقابل، دانشگاه‌های چینی در صدر رده‌بندی جهانی قرار گرفته‌اند و سهم غالب در میان ۱۰ دانشگاه برتر دنیا را از آن خود کرده‌اند.

پرونده پرحاشیه سهمیه‌های کنکور؛ نیم قرن فراز و فرود سهمیه‌ دانشگاهی

به گزارش فرهیختگان، رتبه‌بندی «لایدن» که از معتبرترین رده‌بندی‌های دنیاست و از سوی مرکز مطالعات علم‌وفناوری (CWTS) مستقر در دانشگاه لایدن در هلند انجام می‌شود، بینش‌های مهمی را در مورد عملکرد علمی دانشگاه‌های بزرگ دنیا ارائه می‌دهد. انتشار رتبه‌بندی ۲۰۲۵ لایدن، گام بعدی به‌سوی تحلیل‌های پژوهشی فراگیرتر برای دانشگاه‌ها به شمار می‌رود.

این رتبه‌بندی در سال ۲۰۲۵ در دو نسخه سنتی و باز منتشر شده است. نسخه سنتی این رده‌بندی، بر اساس داده‌های به‌دست‌آمده از پایگاه داده Web of Science صورت گرفته که طبق چهار شاخص مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی، دسترسی آزاد و تنوع جنسیتی، عملکرد علمی بیش از ۱۵۰۰ دانشگاه دنیا را مورد ارزیابی قرار داده است.

رده‌بندی آزاد هم که از سال گذشته کلید خورد، نسخه جدیدی از رتبه‌بندی لایدن را مبتنی بر داده‌های آزاد گرفته شده از پایگاه داده OpenAlex ارائه می‌کند. این رده‌بندی، بیش از ۲۸۰۰ دانشگاه دنیا را در سه شاخص مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی و دسترسی آزاد، مورد ارزیابی قرار می‌دهد. رده‌بندی آزاد، برخلاف نسخه سنتی، به داده‌های آزاد متکی است. 

۸ دانشگاه برتر دنیا در مرجعیت علمی چینی هستند

یکی از شاخص‌هایی که رتبه‌بندی لایدن بر اساس آن به رده‌بندی دانشگاه‌های برتر می‌پردازد، مرجعیت علمی است که بر مبنای تعداد کل مقالات، مقالات یک درصد برتر، مقالات ۵ درصد برتر، مقالات ۱۰ درصد برتر، مقالات ۵۰ درصد برتر، مجموع و میانگین تعداد استناد‌های مقالات یک دانشگاه و نیز مجموع و میانگین تعداد استناد‌های نرمال شده (به رشته و سال) یک دانشگاه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

در رتبه‌بندی ۲۰۲۵ برترین دانشگاه‌های جهان، دانشگاه ژجیانگ چین با ۴۰ هزار و ۴۹۲ مقاله، مانند سال ۲۰۲۴ رده نخست را در مرجعیت علمی از آن خود کرده است. بعد از آن دانشگاه شانگهای جیائو تانگ چین با ۳۷ هزار و ۶۱۲ مقاله در رده دوم قرار گرفته که نسبت به رتبه سوم در سال گذشته، یک رتبه ارتقایافته و از دانشگاه هاروارد پیش افتاده است.

در رده‌بندی امسال، دانشگاه هاروارد با تعداد ۳۶ هزار و ۱۶۳ مقاله و افت نسبت به سال گذشته، از رده دوم به رده سوم تنزل رتبه نشان می‌دهد. رتبه چهارم امسال را دانشگاه سیچوان چین با ۳۳ هزار و ۲۳ مقاله از آن خود کرده که در مقایسه با سال گذشته با افزایش مقاله، در همان رتبه قبلی باقی مانده است.

رتبه پنجم رده‌بندی امسال هم مانند سال گذشته، با ۳۰ هزار و ۳۹۴ مقاله به دانشگاه مرکزی جنوب در چین رسیده است. رتبه ششم و هفتم رده‌بندی ۲۰۲۵ بدون تغییر رتبه نسبت به سال گذشته به دانشگاه علم و صنعت هوآژونگ و دانشگاه «سوم یات سن» چین می‌رسد. امسال دانشگاه «شیان جیاتونگ» و «دانشگاه شینهوآ» با یک رتبه صعود کرده و در رده هشتم و نهم قرار گرفتند.

در رده‌بندی امسال، دانشگاه تورنتوی کانادا با ۲۵ هزار و ۲۲۹ مقاله با دو رتبه سقوط از رده هشتم در سال گذشته به رده دهم در رتبه‌بندی امسال دست‌یافته است.

نکته‌ای که در میان برترین دانشگاه‌های دنیا وجود دارد، این است که از جمع ۱۰ دانشگاه برتر، ۸ دانشگاه چینی، یک دانشگاه آمریکایی و یک دانشگاه کانادایی است که بیانگر غلبه دانشگاه‌های برتر چین در مرجعیت علمی دنیاست.

در شاخص دیپلماسی علمی در دنیا، هم لایدن بر مبنای تعداد کل مقالات، همکاری‌های علمی، همکاری‌های بین‌المللی، همکاری‌های صنعتی، همکاری‌های علمی بافاصله جغرافیایی کمتر از ۱۰۰ کیلومتر و همکاری‌های علمی بافاصله جغرافیایی بیشتر از ۵۰۰۰ کیلومتر مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. دانشگاه آکادمی علوم چین با ۱۰۷ هزار و ۷۰۷ مقاله، در رده نخست و بالاتر از دانشگاه هاروارد آمریکا با ۹۵ هزار و ۴۶۳ مقاله قرار گرفته است.

در رده سوم این شاخص هم دانشگاه ژجیانگ با ۷۴۷۵۱ مقاله جا خوش کرده است. چهارمین دانشگاه برتر دنیا نیز به دانشگاه شانگهای جیائوتونگ با ۷۱۲۹۹ مقاله رسید. دانشگاه شینهوآ هم با ۵۶۹۲۰ مقاله در رده پنجم جا خوش کرده است. در شاخص دسترسی آزاد هم ارزیابی‌ها بر اساس معیار‌هایی چون تعداد کل مقالات، مقالات با دسترسی آزاد، تعداد مقالات دسترسی آزاد طلایی، مقالات دسترسی آزاد هیبرید، مقالات دسترسی آزاد برنز، مقالات دسترسی آزاد سبز، مقالات دسترسی آزاد با وضعیت دسترسی آزاد نامشخص صورت می‌گیرد. در شاخص دسترسی آزاد در برترین دانشگاه‌های دنیا هم رتبه‌های دانشگاهی بدون تغییر با شاخص دیپلماسی علمی است. 

سقوط جایگاه ۳۷ دانشگاه ایران در شاخص مرجعیت علمی

به گزارش فرهیختگان، تعداد دانشگاه‌های ایرانی در لایدن دو مورد از سال گذشته بیشتر شده و به عدد ۴۸ رسیده است؛ البته در نسخه باز ۸۲ دانشگاه از ایران حضور دارند. نگاهی به وضعیت کمّی دانشگاه‌ها نشان می‌دهد هنوز هم دست برتری با ایران است. ترکیه با ۴۵ و عربستان با ۲۰ دانشگاه (در نسخه سنتی) پس از ایران قرار گرفتند.

اما بررسی کیفی لایدن نشان می‌دهد ۳۷ دانشگاه ایرانی در شاخص مرجعیت علمی تنزل رتبه داشته و تنها ۸ دانشگاه در رده‌بندی امسال صعود کرده‌اند. دانشگاه علم و صنعت هم بدون تغییر نسبت به سال گذشته در همان رده ۳۶۱ دنیا قرار گرفته است.

دانشگاه تهران که برترین دانشگاه ایران هم در این فهرست عنوان شده، در رده‌بندی امسال لایدن با ۱۲ پله سقوط نسبت به سال گذشته به رده ۱۶۶ شاخص مرجعیت علمی رسیده است. دانشگاه تربیت مدرس هم با ۲۷ رتبه سقوط به رده ۳۷۲ رسید. دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دانشگاه صنعتی شریف هم که جزء مهم‌ترین دانشگاه‌های کشور هستند، برخلاف تصور به ترتیب با ۳۶ و ۴۶ رتبه تنزل در جایگاه‌های ۴۰۸ و ۵۱۰ دنیا قرار گرفتند. همچنین دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی نیز به ترتیب با ۲۷ و ۶۱ رده سقوط در رده‌های ۶۲۰ و ۸۳۸ جا خوش کرده‌اند. 

حرکت صعودی علوم پزشکی‌ها در لایدن ۲۰۲۵

دانشگاه علوم پزشکی تهران اما جزء دانشگاه‌های ارتقا یافته است به طوری که با یک پله صعود نسبت به سال ۲۰۲۴، به رده ۲۳۵ رسیده است. همچنین دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دانشگاه علوم پزشکی شیراز هر کدام با ۱۷ رتبه ارتقا به ترتیب به رده‌های ۳۸۳ و ۵۴۷ دنیا دست یافته‌اند. دانشگاه علوم پزشکی ایران هم با ۱۲ پله صعود به رده ۶۳۵ و دانشگاه علوم پزشکی مشهد هم با ۲ رده ارتقا به جایگاه ۶۷۴ در رده‌بندی امسال رسیده است. همچنین دانشگاه علوم پزشکی اصفهان نیز با ۶ رتبه بهبود به رده ۷۹۹ دست یافته است. 

وضعیت دیپلماسی علمی هم خوب نیست

در شاخص دیپلماسی علمی نیز وضعیت تفاوت چندانی با مرجعیت علمی ندارد. دانشگاه تهران در رده‌بندی ۲۰۲۵ با ۸ پله سقوط به جایگاه ۲۰۹ جهانی قرار دارد. دانشگاه علوم پزشکی تهران با ۴ پله نزول در رده ۲۳۹ جهان و دوم ایران جای دارد. دانشگاه تربیت مدرس با ۲۵ درجه سقوط به رده ۴۴۲ رسیده است. دانشگاه علم و صنعت ایران که در مرجعیت علمی بدون تغییر مانده بود، در دیپلماسی علمی با ۱۴ رده سقوط به پله ۵۷۱ دنیا رسیده است. دانشگاه امیرکبیر هم با تنزل رتبه‌ای ۴۱ همراه بوده است. همچنین دانشگاه صنعتی شریف هم افت ۵۰ رتبه‌ای را کسب کرده و در جایگاه ۶۴۶ قرار گرفته است.

در این میان، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با ۹ پله صعود در رده سوم ایران و ۳۷۵ جهان جای گرفته است. دانشگاه علوم پزشکی ایران هم ۶ پله صعود در رده پنجم ایران و ۵۳۶ جهان قرار دارد. 

برترین دانشگاه کشور در دسترسی آزاد ۸ پله سقوط کرد

در شاخص دسترسی آزاد، دانشگاه تهران با ۸ پله سقوط به رده ۲۰۹ رسید. همچنین دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران و دانشگاه تربیت مدرس هم به ترتیب با ۴ و ۲۵ رده نزول به جایگاه‌های ۲۳۹ و ۴۴۲ رسیدند. دانشگاه علم و صنعت ایران با افت ۱۴ رتبه‌ای و دانشگاه شریف با نزول ۵۰ رتبه‌ای به ترتیب در رده‌های ۵۷۱ و ۶۴۶ قرار گرفته‌اند. در این شاخص همچنین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات با تنزل ۵۴ رده‌ای به رتبه ۷۰۴ رسیده است. اما در میان برترین‌های دانشگاه‌های ایران، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با صعود ۹ پله‌ای در جایگاه ۳۷۵ و دانشگاه علوم پزشکی ایران هم با بهبود ۶ پله‌ای در رده ۵۳۶ جای گرفته‌اند. 

در شاخص تنوع جنسیتی رتبه‌بندی ۲۰۲۵ لایدن، دانشگاه علوم پزشکی تهران رده نخست کشور را به دست آورده که با یک پله سقوط نسبت به سال گذشته به رده ۱۳۲ رسیده است. دانشگاه تهران هم که در سایر شاخص‌ها اول بود، در این شاخص با افت ۱۵ پله‌ای در رده ۲۲۷ جای گرفته است. دانشگاه تربیت مدرس با افت ۴۷ رتبه‌ای در جایگاه ۴۶۵ و دانشگاه علم و صنعت ایران با افت ۸ رتبه‌ای در جایگاه ۵۵۳ قرار دارند. دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز نسبت به سال گذشته با تنزل ۴۹ رده‌ای در رتبه ۵۸۵ جا خوش کرده است. همچنین دانشگاه صنعتی شریف با افت ۶۲ پله‌ای به رده ۶۷۹ رسید. در این بین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران ۳۵ پله سقوط کرده و به رده ۸۳۳ دنیا رسیده است. اما دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با یک پله صعود به رده ۲۵۸ دست یافته و همچنین دانشگاه علوم پزشکی ایران با ۵ رتبه ارتقا به رده ۴۲۱ رسیده است.