مراقبت‌های ضروری بعد از زایمان| مادران بالای ۴۰ سال چه نکاتی را رعایت کنند؟

همشهری‌آنلاین – پروانه بندپی: زایمان، پایان یک دوره مهم در زندگی زنان است، اما شروع یک مرحله‌ جدید و حیاتی برای مراقبت از سلامت مادر و نوزاد محسوب می‌شود که متخصصان به آن «سه‌ماهه چهارم بارداری» می‌گویند. در این دوره، بدن مادر دستخوش تغییرات فیزیولوژیک و هورمونی عظیمی می‌شود و روان او با بزرگ‌ترین تحول هویتی زندگی‌اش مواجه است. بنابراین مراقبت صحیح در این دوران، نه تنها از عوارض جدی جلوگیری می‌کند، بلکه پایه سلامت مادر و نوزاد را برای آینده می‌سازد.

ویزیت‌های منظم بعد از زایمان

یکی از مهم‌ترین توصیه‌ها به زنان تازه زایمان‌کرده، ویزیت‌های منظم بعد از زایمان است. دکتر شهرزاد زاده مدرس، متخصص زنان و زایمان و مدرس دانشگاه در این باره به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «وظیفه‌ کادر درمان این است که بعد از زایمان به‌ویژه در مورد مادرانی که مشکلاتی داشته‌اند، پیگیری منظمی انجام دهند. مثلاً باید به مادر گفته شود یک هفته بعد برای ویزیت بعد از زایمان، بررسی محل زخم و محل عمل مراجعه کند و شش هفته بعد هم حتما ویزیت مجدد داشته باشد.»

این مراجعات صرفاً یک چکاپ ساده نیستند؛ بلکه فرصتی برای ارزیابی روند بهبودی، تشخیص زودهنگام عفونت، کنترل فشار خون و بررسی وضعیت روانی مادر هستند. در فاصله بین ویزیت‌ها، پیگیری توسط پرستار نیز بسیار مهم است. دکتر زاده مدرس تاکید می‌کند: «در این فاصله اگر مشکلی وجود داشته باشد، پرستار پیگیر در بیمارستان‌ها باید تماس بگیرد. ما در بیمارستان خودمان پرستار پیگیر داریم که حتی به منزل مادران رفته‌اند و آموزش‌های لازم را درباره مراقبت از نوزاد یا زخم جراحی به آن‌ها می‌دهند.» این اقدام نه تنها مانع بروز عوارض می‌شود، بلکه مادر را از لحاظ روحی و روانی نیز حمایت می‌کند.

مراقبت‌های جسمی بعد از زایمان

بدن مادر بعد از زایمان، یک دوره بازسازی شگفت‌انگیز را طی می‌کند. آگاهی از تغییرات طبیعی به او کمک می‌کند تا نگرانی‌های بی‌مورد را کنار بگذارد و علائم خطر را بشناسد.

یکی از مشکلات شایع بعد از زایمان، خونریزی و عفونت محل زایمان است. این خونریزی طبیعی است و ممکن است تا ۶ هفته ادامه یابد. مادرانی که زایمان طبیعی یا سزارین داشته‌اند، باید محل بخیه‌ها یا زخم‌های زایمان را به دقت کنترل کنند و در صورت مشاهده قرمزی، تورم، ترشح یا درد شدید، سریع به پزشک مراجعه کنند.

متخصصان می‌گویند چه زایمان طبیعی داشته باشید و چه سزارین، عضلات کف لگن شما تحت فشار بوده‌اند. انجام تمرینات کگل به تقویت این عضلات و پیشگیری از مشکلاتی مانند بی‌اختیاری ادرار کمک می‌کند. البته این موارد را اغلب پزشکان در طول دوره بارداری، به مادران آموزش می‌دهند.

زنان تازه زایمان‌کرده باید طوفان هورمونی هم توجه داشته باشند؛ تعریق شدید شبانه، ریزش موی قابل توجه (معمولاً ۳ تا ۴ ماه بعد از زایمان) و یبوست، همگی از عوارض شایع نوسانات هورمونی هستند. مادران می‌توانند با مصرف مایعات کافی، غذاهای سرشار از فیبر و داشتن تحرک سبک، این عوارض را مدیریت کنند. درواقع تغذیه مادر بعد از زایمان نیز نقش مهمی در بازتوانی بدن دارد. مصرف پروتئین کافی، میوه و سبزیجات تازه، مایعات فراوان و اجتناب از مصرف غذاهای پرچرب و فرآوری شده، به بازسازی بافت‌ها و افزایش انرژی کمک می‌کند. علاوه بر این، استراحت کافی و خواب منظم برای حفظ سلامت روان و فیزیکی مادر حیاتی است.

مراقبت‌های مادران با شرایط خاص

بسیاری از مادران ممکن است در دوران بارداری نیاز به داروهایی مانند انسولین برای کنترل قند یا داروهای فشار خون داشته باشند. دکتر زاده مدرس می‌گوید: «مادری که در دوران بارداری دچار فشار خون بالا یا اصطلاحا پره‌اکلامپسی بوده، باید در منزل هم توسط کادر درمان پیگیری شود. چون ممکن است بعد از زایمان هم در معرض خطر تشنج باشد. این نکات باید به خانواده و همراهان او آموزش داده شود.» بنابراین خانواده نقش مهمی در مراقبت و تشخیص علائم هشداردهنده دارد.

زنان بالای ۴۰ سال بدانند

زنانی که بالای ۴۰ سالگی باردار می‌شوند و زایمان می‌کنند، نیاز به مراقبت‌های ویژه‌ای دارند. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که در این گروه سنی، احتمال ابتلا به فشار خون بالا، دیابت بارداری، خونریزی پس از زایمان و عوارض قلبی بیشتر است. بنابراین پیگیری منظم توسط پزشک، کنترل فشار خون و آزمایش‌های دوره‌ای ضروری است. دکتر زاده مدرس تاکید می‌کند: «این مادران باید بیشتر و دقیق‌تر تحت نظر باشند و خانواده‌ها هم آموزش ببینند تا علائم خطر سریع شناسایی شود.»

بیشتر بخوانید؛

• با افسردگی بعد از زایمان نجنگید

• آمار سزارین فقط با این کارها پایین می‌آید

• چرا ایرانی‌ها به زایمان در تاریخ لاکچری علاقه دارند؟

خطرات بالقوه‌ی بعد از زایمان

عوارضی مثل عفونت، خونریزی شدید، لخته شدن خون در رگ‌ها، مشکلات روحی و روانی همچون افسردگی پس از زایمان از جمله تهدیدات جدی هستند. آمارها نشان می‌دهد که تقریباً ۱۰ تا ۱۵ درصد زنان پس از زایمان دچار افسردگی می‌شوند. بنابراین پایش وضعیت روانی مادر و در صورت نیاز مراجعه به روانشناس یا مشاور از اهمیت بالایی برخوردار است.

اهمیت آموزش و پیگیری مستمر

یکی از نکات بسیار مهم بعد از زایمان، آموزش مادر و خانواده درباره مراقبت از نوزاد، تغذیه مناسب، رعایت بهداشت و شناسایی علائم هشداردهنده است. این متخصص زنان و زایمان می‌گوید: «کادر درمان باید این آموزش‌ها را به مادر و خانواده بدهند و در صورت نیاز، با تماس تلفنی یا حتی مراجعه به منزل، وضعیت مادر و نوزاد را بررسی کنند.» این پیگیری منظم به کاهش خطرات جدی کمک کرده و باعث می‌شود مادر با اطمینان بیشتری از توانایی‌های خود برای مراقبت از نوزاد عمل کند.

نقش همسر در این دوره بسیار حیاتی است

مراقبت‌های بعد از زایمان فقط محدود به بیمارستان نیست؛ نقش خانواده به‌ویژه همسر در این دوره بسیار مهم و حیاتی است. حمایت عاطفی، کمک در کارهای منزل و فراهم کردن فرصت استراحت برای مادر، بهترین هدیه‌ای است که می‌توان به او داد. زاده مدرس تاکید می‌کند: «کادر درمان باید این آموزش‌ها را به مادر و خانواده بدهند و در صورت نیاز، با تماس تلفنی یا حتی مراجعه به منزل، وضعیت مادر و نوزاد را بررسی کنند.» این پیگیری و آموزش مستمر، خطرات را کاهش می‌دهد و به مادر کمک می‌کند تا با اعتماد به نفس بیشتری، فصل جدید زندگی خود را آغاز کند.

بیشتر بخوانید؛

• روایت‌های تلخ مادران از اتاق زایمان بیمارستان‌های دولتی

• ۱۰ رفتار نادرست در دوران بارداری که به جنین آسیب می‌زند

چه زمانی با اورژانس تماس بگیریم؟

دوره بعد از زایمان نیازمند توجه دقیق به علائم خطر است و در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر، باید فوراً با پزشک یا اورژانس تماس گرفت؛ تب بالای ۳۸ درجه سانتی‌گراد می‌تواند نشانه عفونت رحم، محل زخم یا مجاری ادراری باشد. خونریزی شدید که یک پد بهداشتی در کمتر از یک ساعت خیس شود یا دفع لخته‌های بزرگ‌تر از توپ هفت‌سنگ نیازمند مداخله فوری است. درد، قرمزی یا تورم در یک پا، به خصوص ساق ممکن است نشانه لخته شدن خون باشد و هرگونه قرمزی، تورم همراه با درد شدید یا خروج ترشحات چرکی از محل زخم یا بخیه‌ها هم علامت عفونت است. سردرد شدید و مداوم که با مسکن رفع نمی‌شود یا همراه تاری دید و جرقه‌های نور باشد، می‌تواند نشان‌دهنده پره‌اکلامپسی بعد از زایمان باشد. درد قفسه سینه یا تنگی نفس ناگهانی نیز باید فوراً بررسی شود.

سلامت روان مادر هم به اندازه جسم او اهمیت دارد. اگر مادر افکار آسیب رساندن به خود یا نوزادش را تجربه می‌کند، این یک وضعیت اورژانسی است و باید بدون هیچ تردیدی از متخصصان سلامت روان یا اورژانس کمک گرفته شود. مادری که چنین افکاری دارد، روزهای سنگین افسردگیِ بعد از زایمان را طی می‌کند و باید به او کمک کرد.