نظر استاد دانشگاه تهران درباره بحران آب پایتخت

بحران آب در ایران این روزها بیش از هر زمان دیگری به نقطه هشدار رسیده است. پایتخت که سال‌هاست زیر فشار توسعه بی‌ضابطه، افزایش جمعیت و برداشت بی‌رویه از منابع آبی قرار دارد، اکنون با سناریو‌هایی همچون «جیره‌بندی گسترده» و حتی «تخلیه تهران» مواجه شده است؛ عباراتی که تا چند سال قبل شبیه بزرگ‌نمایی به نظر می‌رسید، اما امروز از زبان عالی‌ترین مقام اجرایی کشور تکرار می‌شود.

مسعود پزشکیان به‌تازگی گفته «اگر تا آذرماه باران نبارد، ناچار به جیره‌بندی آب خواهیم بود و در صورت تداوم خشکسالی باید تهران را تخلیه کنیم».

در حالی که بخشی از افکار عمومی این هشدارها را جدی نمی‌گیرد، کارشناسان محیط‌زیست معتقدند ریشه بحران در بی‌اعتمادی، سیاست‌گذاری‌های نادرست و ادامه بارگذاری جمعیت در شهری است که توان اکولوژیک آن سال‌ها پیش تمام شده است.

یکی از این کارشناسان حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران است که می‌گوید: «راه‌حل فوری وجود ندارد و بدون بازسازی رابطه دولت و جامعه، هر بحران کوچک می‌تواند به وضعیت غیرقابل کنترل تبدیل شود.» او در واکنش به هشدارهای اخیر درباره احتمال تخلیه پایتخت، این طرح را «غیرعملی و شبیه جوک» توصیف کرده است.

این فعال محیط‌زیست، در گفت‌و‌گو با رویداد۲۴ با اشاره به آنچه «استراتژی تخلیه تدریجی تهران» خوانده، اظهار داشت که پایان این داستان از مدت‌ها پیش طرح‌ریزی شده و سال‌هاست این روند به شکل نامحسوس در حال اجراست.

او می‌گوید:

زمانی که به دلیل قطعی برق، آلودگی هوا یا کمبود آب تعطیلی اعلام می‌شود، در واقع نوعی مانور برای تخلیه تهران است، اما با وجود این اقدامات، هیچ تغییر محسوسی در سیاست‌های حاکمیتی برای اصلاح وضعیت دیده نمی‌شود.

وضعیت رو به وخامت

به گفته آخانی به نقل از رویداد۲۴، اگر هشدار اخیر رئیس‌جمهور درباره احتمال تعطیلی تهران به‌دلیل نبود آب به واقعیت تبدیل شود، باید توجه داشت که جامعه در وضعیت خاصی قرار خواهد گرفت. او با اشاره به مشارکت پایین مردم در انتخابات و انتقادات نسبت به عملکرد دولت افزود که بیش از نیمی از جامعه در انتخابات اخیر شرکت نکردند و بسیاری از کسانی که به آقای پزشکیان رأی دادند نیز با نگاه انتقادی به میدان آمدند؛ همه اینها انتظار داشتند وعده‌های دولت تحقق یابد، اما این اتفاق نیفتاده است.

این فعال محیط‌زیست می‌گوید:

امروز با جامعه‌ای مواجهیم که حدود ۸۰ درصد آن ناراضی و منتقد است. چنین جامعه‌ای در شرایط بحرانی ممکن است دیگر به هشدار‌های حاکمیت گوش نکند. به گفته او، اگر جای رئیس‌جمهور بود، بسیار نگران می‌شد و امیدوار است آن روز فرا نرسد.

آخانی با بیان اینکه عبور از چنین بحرانی، نیازمند اعتماد عمومی است، می‌افزاید:

در شرایط بحرانی همه باید با مدیریت حاکم همراه شوند؛ برای مثال اگر فردی هر روز دوش می‌گرفته، در وضعیت کم‌آبی می‌تواند هر سه روز یک‌بار دوش بگیرد، یا اگر تا دیروز روزی ۱۰۰ لیتر آب مصرف می‌کرده، حالا می‌تواند آن را به ۲۰ لیتر کاهش دهد. اما چنین همراهی زمانی شکل می‌گیرد که مردم حاکمیت را باور داشته باشند، و در حال حاضر چنین باوری وجود ندارد.

او شرایط فعلی را به بیماری سرطانی تشبیه می‌کند که در مرحله متاستاز قرار دارد:

در چنین مرحله‌ای دیگر هیچ پزشکی نمی‌تواند مسئولیت درمان را بپذیرد.» آخانی تأکید کرد که راه‌حل فوری برای بحران آب وجود ندارد و تا زمانی که دولت نتواند مردم را با خود همراه کند و با آنان صادقانه سخن بگوید، اوضاع بهبود نخواهد یافت.

این کنشگر محیط‌زیست ادامه می‌دهد:

اگر دولت واقعاً از مردم بخواهد که در شرایط سخت کشور یاری‌اش کنند، باید ابتدا خود به وعده‌هایش عمل کند. مردم انتظار زیادی نداشتند؛ قرار بود دو پلتفرم فیلترشده، رفع فیلتر شوند، اما حتی همین وعده هم عملی نشد. به همین دلیل مردم اعتمادشان را از دست داده‌اند و همکاری نمی‌کنند.

آخانی می‌گوید نگران پیامد‌های این بی‌اعتمادی است و معتقد است اکنون همه منتظر رسیدن به «روز صفر» هستند تا ببینند دولت در آن لحظه بحرانی چه می‌کند.

تخلیه تهران پاک کردن صورت مسئله و شوخی است

او در ادامه درباره طرح تخلیه تهران به عنوان راه حل عبور از بحران کم آبی می‌گوید:

چنین اقدامی پاک‌کردن صورت‌مسئله است. نمی‌توان ده میلیون نفر را از تهران خارج کرد، زیرا بحران کم‌آبی فقط محدود به پایتخت نیست و در سراسر فلات ایران گسترده است. به گفته او، تنها در بخش‌هایی از شمال کشور وضعیت اندکی بهتر است و سایر شهر‌های بزرگ مانند اصفهان، یزد، اراک و کرمان نیز درگیر کم‌آبی هستند.

آخانی تأکید می‌کند که انتقال جمعیت به شهر‌های دیگر نه ممکن است و نه منطقی، زیرا مردم در آن مناطق نیز امکانات و ظرفیت لازم برای زندگی ندارند:

من به عنوان استاد دانشگاه وظیفه دارم به دانشجویانم آموزش بدهم؛ آیا باید همه این مسئولیت‌ها را رها کنم و به شهر دیگری بروم؟ این راه‌حل نیست. این پیشنهاد از اساس غیر عملی است و بیش‌تر شبیه «جوک» است.

به گفته این فعال محیط‌زیست، راه‌حل اصلی از سال‌ها پیش روشن بوده است: ظرفیت اکولوژیکی تهران به پایان رسیده و بارگذاری جمعیت و فعالیت‌های جدید در این کلان‌شهر نباید ادامه یابد. آخانی در پایان هشدار می‌دهد که بی‌توجهی به این واقعیت، کشور را به نقطه‌ای می‌رساند که عبور از آن ممکن نخواهد بود.