هند و نپال چگونه در بازار فرش دستباف از ایران سبقت گرفتند؟ | سقوط ۹۰ درصدی صادرات فرش ایران

به گزارش همشهری آنلاین، بر اساس بررسی‌های میدانی و مطالعه گزارش‌های نهادهای معتبر بین‌المللی مانند یونسکو و شورای جهانی صنایع‌دستی (WCC)، فرش و گلیم دستباف، بدون هیچ رقیب نزدیکی، بیشترین سهم را از ارزش مالی بازار جهانی صنایع‌دستی به خود اختصاص داده‌اند. اما این پادشاهی با چالش‌ها و فرصت‌های متعددی روبرو است.

در حالی که آمار دقیق و یکپارچه‌ای از این بازار پراکنده وجود ندارد، برآوردها از گردش مالی سالانه بازار جهانی فرش دستباف حکایت دارد. یک فرش نفیس ایرانی یا یک فرش شرقی می‌تواند به قیمت‌هایی بالغ بر صدها هزار دلار در حراجی‌های معتبری مانند ساتبیز و کریستیز به فروش برسد.

کشورهای ایران، هند، نپال، پاکستان، ترکیه، افغانستان و کشورهای قفقاز، بازیگران اصلی این عرصه هستند. ایران اما همواره به عنوان نماد کیفیت و اصالت، جایگاه ویژه‌ای دارد اما سهم ایران از این بازار بسیار ناچیز است.

فورچون بیزینس حجم بازار فرش را برای سال ۲۰۲۴ معادل ۵۸.۹۳ میلیارد دلار اعلام کرده و پیش‌بینی کرده این رقم تا سال ۲۰۳۲ به حدود ۱۳۳.۹۴ میلیارد دلار برسد و نرخ رشد ترکیبی سالانه حدود ۱۱٫۰۸ درصد باشد.

در این میان اماصادرات ایران با قدمتی کهن با افت زیادی مواجه شده و ایران سهم بسیار ناچیز از این بازار دارد به طوری که صادرات ایران که در سال ۲۰۱۱ حدود ۴۲۷٫۴ میلیون دلار بوده است ۹۰ درصد سقوط کرده و اکنون به حدود ۴۱٫۷ میلیون دلار (در سال ۲۰۲۴ ) کاهش یافته است.

در چنین شرایطی اما باید گفت فرش دستباف ایران ، تنها یک کالای تزئینی نیست؛ یک سرمایه ملی و یک اثر هنری زنده است. حفظ این جایگاه در بازار جهانی نیازمند نگاهی نو، استفاده از ابزارهای مدرن بازاریابی و حمایت جدی از هنرمندان این عرصه است. آینده این پادشاهی خاموش در گروی آن است که بتواند سنت را با نیازهای جهان امروز پیوند بزند و داستان خود را به زبان جدیدی برای جهان روایت کند.

چرا فرش اینقدر ارزشمند است؟

دلایل سلطه بلامنازع فرش دستباف بر بازار جهانی را می‌توان در چند عامل کلیدی جستجو کرد. یک فرش دستباف اصیل تنها یک کفپوش نیست؛ یک تابلوی نقاشی، یک داستان تاریخی و یک دارایی ارزشمند است که با گذشت زمان نه تنها از ارزش آن کاسته نمی‌شود، بلکه بر ارزش آن افزوده می شود. بافت یک فرش نفیس ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها به طول بینجامد و حاصل کار دستان هنرمندی است که سال‌ها برای کسب این مهارت زمان صرف کرده است. این “زمان” تبدیل به ارزش می‌شود.

فرش همچنین شناسنامه فرهنگی یک منطقه است. نقش و رنگ و بافت آن، روایتی از اقلیم، باورها و تاریخ مردمانی است که آن را به وجود آورده‌اند. این اصالت، خریداران خاص خود را در سطح جهان دارد.

تهدیدهایی برای یک پادشاه

این عرشه پادشاهی اما لرزان است. تولید ماشینی فرش‌های باکیفیت و طرح‌های کپی، سهم بازار فرش دستباف را تحت تأثیر قرار داده است. دشواری کار و درآمد نامطمئن، جوانان کم‌تری را به سمت این حرفه سوق می‌دهد و خطر فراموشی مهارت‌های سنتی وجود دارد. همچنین بسیاری از تولیدکنندگان خرد، توانایی ارتباط مستقیم با بازارهای جهانی را ندارند و از دست دلالان و واسطه‌ها آسیب می‌بینند.