هوش مصنوعی، داور کمکی جدید در فوتبال

به گزارش خبرگزاری ایمنا، امروزه تحول در عرصه فناوری، زمینه‌ساز ورود گسترده هوش مصنوعی به حوزه ورزش شده است و یکی از تأثیرگذارترین عرصه‌های آن، تحلیل داوری است. داوری همیشه یکی از مهم‌ترین و بنیادی‌ترین ارکان عدالت ورزشی بوده و تصمیم‌های آن می‌تواند سرنوشت رقابت‌ها را تغییر دهد، به همین دلیل استفاده از الگوریتم‌ها و سیستم‌های داده‌محور برای تحلیل داوری، به‌عنوان ابزاری برای ارتقای دقت، سرعت و شفافیت تصمیم‌ها در حال تبدیل‌شدن به بخشی جدایی‌ناپذیر از ساختار مدیریتی ورزش است.

در گذشته، تصمیم‌های داوری به‌طور کامل بر مشاهده انسانی مبتنی بود و به‌طور طبیعی تحت تأثیر محدودیت زاویه دید، فشار روانی و خستگی قرار داشت، اما امروزه فناوری هوش مصنوعی با بهره‌گیری از بینایی ماشین، یادگیری عمیق و تحلیل داده در کنار داوران انسانی قرار گرفته است تا به تصمیم‌سازی دقیق‌تر کمک کند. این تحول، در ابتدا با ابزارهایی همچون سیستم کمک‌داور ویدئویی (VAR) در فوتبال آغاز شد و اکنون به مرحله‌ای رسیده است که هوش مصنوعی می‌تواند فراتر از تشخیص خطوط و برخوردها، رفتار بازیکنان، الگوهای خطا و حتی احتمال وقوع تخلفات را پیش‌بینی کند.

تأثیر اصلی هوش مصنوعی در تحلیل‌های داوری در چند محور اساسی قابل بررسی است. نخست، افزایش دقت و کاهش خطاهای انسانی است. الگوریتم‌های یادگیری ماشین با تحلیل تصاویر از چندین زاویه و پردازش داده‌های حرکتی بازیکنان، تصمیم‌هایی تولید می‌کنند که از نظر آماری دقتی فراتر از مشاهده انسانی دارند. به‌عنوان نمونه در لیگ‌های حرفه‌ای فوتبال، فناوری تحلیلی توانسته زمان واکنش و درصد صحت تصمیم‌های داوری را تا حدود قابل ملاحظه‌ای بهبود دهد. این افزایش دقت در کنار افزایش عدالت در زمین مسابقه، اعتماد عمومی به نظام داوری را نیز تقویت می‌کند.

دومین محور، تحلیل پس از مسابقه است. پس از پایان هر رویداد، داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط سیستم‌های هوشمند، به‌صورت جامع مورد ارزیابی قرار می‌گیرد تا عملکرد داوران در مقایسه با معیارهای استاندارد بررسی شود. این تحلیل‌ها امکان شناسایی خطاهای سیستماتیک، سوگیری‌های احتمالی و نقاط ضعف فردی داوران را فراهم می‌کند. نهادهای داوری می‌توانند با تکیه بر این داده‌ها، برنامه‌های آموزشی هدفمند طراحی کرده و روند ارتقای کیفی داوران را با معیارهای علمی تطبیق دهند. به همین دلیل هوش مصنوعی در لحظه تصمیم‌گیری و در مدیریت و آموزش داوری نیز تأثیرگذار بوده است.

سومین محور این تحولات، شفافیت و ارتباط با مخاطب است. در گذشته بسیاری از تصمیم‌های داوری برای تماشاگران و رسانه‌ها مبهم بود، اما اکنون سیستم‌های تحت هوش مصنوعی می‌توانند با ارائه بازنمایی گرافیکی از موقعیت‌ها، مسیر توپ و زاویه برخورد، منطق تصمیم را به‌صورت شفاف توضیح دهند. این کار به کاهش تنش بین تیم‌ها و کاهش اعتراض‌ها کمک کرده و سطح آگاهی تحلیلی رسانه‌های ورزشی را نیز ارتقا داده است. چنین شفافیتی در نهایت منجر به تقویت اعتماد اجتماعی نسبت به عدالت ورزشی می‌شود.

در سطح مدیریتی هوش مصنوعی امکان تصمیم‌های داده‌محور در انتصاب داوران را به وجود آورده است. کمیته‌های تخصصی می‌توانند بر پایه تحلیل‌های پیشین از عملکرد داوران، میزان دقت و سازگاری آنان با سبک ویژه هر مسابقه را سنجیده و به‌صورت الگوریتمی ترکیب داوری رویدادها را تعیین کنند. امروزه مدل‌هایی طراحی شده که سطح خستگی یا فشار روانی داور را پیش‌بینی کرده و در اختصاص دادن وظایف به وی نقش دارند. این رویکرد نشان می‌دهد که داوری دیگر فقط جنبه انسانی ندارد، بلکه بخشی از یک نظام داده‌محور و هوشمند در مدیریت ورزش است.

با وجود مزایای زیاد استفاده از هوش مصنوعی در داوری با چالش‌های اخلاقی و حقوقی همراه است. یکی از مهم‌ترین مسائل، تعیین حدود نقش داور انسانی در برابر تصمیم‌های سیستمی است. اگر هوش مصنوعی با قطعیت خطایی را اعلام کند اما داور انسانی نظر دیگری داشته باشد، مرجع نهایی تصمیم کیست؟ از دیدگاه فلسفه ورزش، جذابیت رقابت تا حدی در عنصر انسانی آن نهفته است و حذف کامل داور انسان، می‌تواند بخشی از روح غیرقابل‌پیش‌بینی بازی را از بین ببرد.

از سوی دیگر، خطر سوگیری در داده‌های آموزشی از چالش‌های فنی جدی محسوب می‌شود. اگر مدل‌های هوش مصنوعی بر پایه داده‌های ناقص یا سوگیرانه آموزش ببینند، احتمال دارد به بازتولید همان سوگیری‌ها منجر شوند. به همین دلیل طراحی مجموعه‌داده‌های متوازن، نظارت انسانی بر فرآیند یادگیری و آزمون مستمر سیستم‌ها به اطمینان از عدالت واقعی در داوری هوشمند نیاز دارد. بسیاری از متخصصان تأکید می‌کنند که هوش مصنوعی اگرچه می‌تواند ابزار دقت باشد، اما بدون نظارت انسانی ممکن است از مسیر عدالت منحرف شود.

آینده هوش مصنوعی در داوری تنها به تحلیل تصویری محدود نمی‌ماند. توسعه سامانه‌های تحلیل هیجانی می‌تواند به شناسایی وضعیت احساسی بازیکنان و حتی داوران کمک کند تا اثرات روانی تصمیم‌ها کاهش پیدا کند. همچنین، الگوریتم‌های هوش مصنوعی توضیح‌پذیر می‌توانند دلایل دقیق تصمیم‌های خود را برای داوران و ناظران تشریح کنند تا سیستم فقط به‌صورت یک داور خاموش عمل نکند، بلکه تصمیم خود را با منطق قابل فهم ارائه دهد.

هوش مصنوعی سرعت، یکنواختی و قابلیت بازبینی تصمیمات را بالا برد

حمید ضیایی‌پرور، پژوهشگر هوش مصنوعی در گفت‌وگو با خبرگار ایمنا درباره تأثیر هوش مصنوعی بر فرآیند تحلیل داوری اظهار کرد: هوش مصنوعی سرعت، یکنواختی و قابلیت بازبینی تصمیمات را بالا برده است. به‌جای اتکا به یک برداشت لحظه‌ای، امروزه می‌توان با تحلیل ویدئوهای چندزاویه، ردگیری حرکت بدن ورزشکار و توپ، و استخراج الگوها تصمیمات دشوار را با شواهد عینی‌تری همراه کرد. نتیجه این کار کاهش خطاهای واضح، مستندسازی بهتر برای آموزش داوران و افزایش شفافیت برای افکار عمومی است.

وی افزود: امروزه استفاده از هوش مصنوعی در حوزه داوری اهمیت پیدا کرده است. نخست سرعت و مقیاس هوش مصنوعی برای بازی‌هایی که ریتم بالایی دارند و سپس ثبات در معیارها بین مسابقات و داوران مختلف و اعتماد عمومی با ارائه شواهد بازتولیدپذیر (قاب به قاب، خطوط آفساید سه‌بعدی) موجب شده است تا هوش مصنوعی کاربرد گسترده‌ای در حوزه داوری داشته باشد. برای ایران اهمیت دیگر، کمک به استانداردسازی بین ورزشگاه‌ها و لیگ‌های مختلف است.

چشم‌های دیجیتال در زمین فوتبال

کارشناس هوش مصنوعی کشورمان عنوان کرد: در حال حاضر از ویدئوی چنددوربینه (پخش تلویزیونی، دوربین‌های تاکتیکی، گاهی دوربین‌های نصب‌شده در دروازه)، داده‌های ردگیری بازیکن و توپ (GPS یا بینایی‌ماشینی)، بررسی کارشناسی و تخصصی داوران (برچسب‌گذاری صحنه‌های خطا، آفساید، برخوردها)، داده‌های رویدادی (پاس، شوت، خطا، توقف بازی) و داده‌های شبیه‌سازی برای پوشش سناریوهای کمیاب برای آموزش سیستم‌های هوش مصنوعی در تحلیل داوری استفاده می‌شود.
در ایران، دسترسی پیوسته به ویدئوهای چندزاویه و برچسب‌گذاری دقیق توسط ناظران داوری، کلیدی‌ترین پیش‌نیاز است.

وی خاطرنشان کرد: هوش مصنوعی می‌تواند نقش مکمل را در حوزه داوری داشته باشد و نمی‌تواند جایگزین داور انسانی شود. قوانین بازی و روح رقابت نیازمند تفسیر انسانی و مدیریت میدان است. AI می‌تواند آگاه‌ساز و کمک‌داور دیجیتال باشد. به‌عنوان نمونه برای آفسایدهای میلی‌متری، عبور کامل توپ از خط دروازه یا بررسی صحنه‌های پیچیده می‌توان از هوش مصنوعی استفاده کرد، اما تصمیم نهایی باید توسط داور انسانی گرفته شود.

الگوریتم‌ها و چالش‌های انسانی

ضیایی پرور تصریح کرد: دقت مدل‌های فعلی در مقایسه با تصمیم داوران به نوع مسأله بستگی دارد. مسائل روشن همچون عبور توپ از خط بسیار بالا و نزدیک به استانداردهای صنعتی است. همچنین آفساید با ردیابی سه‌بعدی اندام‌ها بسیار دقیق، اما وابسته به کالیبراسیون و کیفیت دوربین‌ها است و خطاهای تماس و تشخیص شدت برخورد هنوز چالش‌برانگیزترین بخش فوتبال است که بهبود یافته اما به کمال نرسیده است.

وی اضافه کرد: در آموزش سیستم‌های داوری هوشمند چالش‌هایی وجود دارد. کیفیت و تنوع داده، هم‌پوشانی اجسام، سرعت بالا و زاویه‌های محدود دوربین، جابجایی دامنه (زمین‌ها، نور، شرایط آب‌وهوا، لیگ‌ها و حتی لباس‌ها)، کالیبراسیون دقیق سه‌بعدی همه دوربین‌ها با تأخیر کم و الزام به کم‌تأخیری برای استفاده در لحظه و یکپارچگی با پخش زنده نمونه‌هایی از این چالش‌ها است. در ایران نیز یکپارچگی زیرساخت بین ورزشگاه‌ها (تعداد دوربین، لنز، ارتفاع نصب، شبکه) مهم‌ترین گلوگاه اجرایی است.

عدالت مصنوعی و مسئولیت انسانی

پژوهشگر هوش مصنوعی کشورمان بیان کرد: استفاده از هوش مصنوعی در داوری می‌تواند سوگیری و تبعیض ایجادکند. اگر داده‌های آموزش داده شده به هوش مصنوعی نامتوازن باشد یا اگر زاویه‌های دوربین در برخی ورزشگاه‌ها نسبت به برخی تیم‌ها مزیت ایجاد کند سوگیری توسط هوش مصنوعی به‌وجود می‌آید.

وی درباره مسئولیت تصمیم اشتباه هوش مصنوعی ادامه داد: در مدل مطلوب مسئولیت قضاوت انجام شده توسط سامانه‌های هوش مصنوعی در ورزش بر عهده داور و تیم داوری مسئول تصمیم نهایی در میدان، فدراسیون و لیگ مسئول انتخاب، ارزیابی و ممیزی سامانه‌ها و پروتکل‌ها است.

آینده داوری هوشمند

ضیایی پرور درباره آینده تحلیل داوری با استفاده از هوش مصنوعی یادآور شد: با توجه به گسترش هوش مصنوعی در حوزه داوری، چندوجهی شدن کامل (ویدئو+صوت+حسگرها) با تجمیع آنی، مدل‌های سه‌بعدی بلادرنگ از موقعیت بازیکنان برای تصمیمات مهم (آفساید، هند)، داور کمکی پوشیدنی، استانداردهای ملی برای زیرساخت ورزشگاه‌ها و ممیزی الگوریتم‌ها، تحلیل‌های پس از بازی قابل انتشار برای افزایش اعتماد عمومی و بومی‌سازی می‌تواند آینده هوش مصنوعی در حوزه داوری باشد.

وی تاکید کرد: هوش مصنوعی می‌تواند به آموزش داوران انسانی کمک کند. شبیه‌ساز سناریو با هزاران صحنه برچسب‌خورده برای تصمیم‌گیری تحت فشار، بازخورد شخصی‌سازی‌شده (نقشه حرکتی داور، زاویه دیدهای از دست‌رفته، زمان واکنش)، تحلیل الگوی خطا هر داور در طول فصل و نسخه تمرینی متناسب، تهیه و تحلیل‌های دقیق ویدئویی: گردآوری کیس‌های ایرانی و بین‌المللی برای بحث جمعی و آزمون‌های دوره‌ای تعاملی با سنجش دقت و ثبات نمونه‌هایی از کاربردهای مستقیم هوش مصنوعی برای آموزش داوران انسانی است.

به گزارش ایمنا، در کنار مزایای استفاده از هوش مصنوعی، این سیستم در داوری با چالش‌هایی همراه بوده و خواهد بود. یکی از مهم‌ترین مسائل، تعیین حدود نقش داور انسانی در برابر تصمیم‌های سیستمی است. باید دید در آینده تکنولوژی که با سرعت درحال پیشرفت است این موضوع چگونه برای فعالیت در حوزه داوری پیگیری خواهد شد.