گسل البرز–مارمول و زلزله مزار شریف به روایت استاد زلزله‌شناسی
در ساعت ۰۰:۵۹ به وقت محلی ۱۲ آبان/عقرب ۱۴۰۴ (۲۰:۲۹ به وقت جهانی، ۲ نوامبر ۲۰۲۵)، زلزله‌ای با بزرگای ۶.۳ (Mw) شمال افغانستان را لرزاند. گزارش‌ها طی ۱۲ ساعت اول پس از سانحه از حداقل ۳۰ نفر کشته، ۳۲۰ نفر زخمی و ویرانی بسیاری از خانه‌ها در استان‌های بلخ و سمنگان حکایت دارد.
زلزله در نزدیکی شهر مزار شریف موجب آسیب دیدن مسجد تاریخی کبود، مزار امیرالمؤمنین به باور مردم افغانستان شد. ژرفای زلزله ۲۸ کیلومتر و در فاصله ۲۵ کیلومتری خُلم سمنگان و در ۳۸ کیلومتری مزار شریف، با جمعیت حدود ۵۲۳٬۰۰۰ نفر رخ داد. سازوکار زلزله، رخداد امتدادلغز همراه با مؤلفه‌ی فشاری بوده است. اولین ارزیابی‌ها، بیشینه‌ی شدت در مناطقی مانند خُلم VII و در مزار شریف و بلخ VI را نشان داد. ولسوالی شولگره (بلخ) و ولسوالی خُلم (سمنگان) از جمله مناطقی بودند که بیشترین آسیب را دیدند. زمین‌لغزش ناشی از زلزله، بخشی از جاده‌ی خُلم را مسدود کرد.
روستاهایی که سازه‌های سنتی، اغلب ضعیف، خشتی و چوبی در آن‌ها رایج است، فرو ریختند. در مزار شریف، ده‌ها نفر به دلیل وحشت عمومی، شکستن پنجره‌ها و ریزش دیوارها زخمی شدند. مقبره‌ی تاریخی امام علی (ع) ـ مسجد کبود مزار شریف ـ دچار خسارات جزئی شد و حداقل به یک مناره آسیب رسید.
این فاجعه جدیدترین چالش برای دولت طالبانِ افغانستانِ جنگ‌زده است که پیش از این با بحران‌هایی از جمله زلزله‌ی جلال‌آباد در شرق کابل با بزرگای ۶.۰ در ۹ شهریور ۱۴۰۴ و بیش از ۲۰۰۰ کشته و ۵۰۰۰ مجروح، و خسارات ناشی از آن همراه با درگیری‌های اخیر افغانستان با پاکستان و مشکلات متعدد دیگر، دست‌وپنجه نرم می‌کند.
یک گسله‌ی امتدادلغز با مؤلفه‌ی فشاری در سامانه‌ی گسلی البرز–مارمول در جنوب مزار شریف، با روند تقریبی شرقی–غربی و سازوکار امتدادلغز چپ‌گرد، مرز ساختاری مهمی در پلتفرم شمال افغانستان است. به نظر می‌رسد که در این زلزله، به دلیل پدیده‌ی جهت‌پذیری و در راستای مؤلفه‌ی عمود بر راستای گسل ـ جهت شمال–شمال‌غرب تا جنوب–جنوب‌شرق ـ مناطق مشکونی بیشتری تحت تأثیر آسیب‌های ناشی از زلزله قرار گرفته‌اند.
*استاد دانشگاه
۴۷۴۷
